Piękna pogoda sprzyja aktywnościom w plenerze. Dziś polecamy miejsca na Żywiecczyźnie, które warto zobaczyć. Z całą pewnością jest nimSzlak Architektury Drewnianej w powiecie żywieckim.

Szlak Architektury Drewnianej w województwie śląskim ma długość 1060 km i obejmuje 93 zabytkowe obiekty i zespoły architektury drewnianej. Trasa główna Szlaku ma 336 km i wygląda następująco: Gwoździany - Lubliniec - Koszęcin - Tworóg - Wielowieś - Paczyna - Poniszowice - Rudziniec - Sierakowice - Sośnicowice - Smolnica - Gliwice - Zabrze - Ruda Śląska - Chorzów - Katowice - Tychy - Bieruń Stary - Bojszowy - Pszczyna - Góra - Jawiszowice - Wilamowice - Stara Wieś - Bestwina - Bielsko-Biała - Żywiec - Jeleśnia - Pewel Wielka - Lachowice. Podążając tą trasą, w powiecie żywieckim można zobaczyć Starą Karczmę z przełomu XVI/XVII (lub XVIII) wieku w Jeleśni.

Szlak Architektury Drewnianej jest podzielony na pięć pętli: beskidzką, pszczyńską, rybnicka, gliwicką i częstochowską. Pętla beskidzka ma 120 km długości, a trasa wygląda następująco: Bielsko - Biała - Komorowice - Bielowicko - Skoczów - Ustroń-Nierodzin - Wisła - Istebna - Koniaków - Laliki-Pochodzita - Milówka - Cięcina - Żywiec - Łodygowice - Mikuszowice Krakowskie - Bielsko-Biała. Wybierając się na wycieczkę tą pętlą w powiecie żywieckim można zobaczyć i zwiedzić: Kościół Najświętszej Marii Panny Nieustającej Pomocy w Lalikach-Pochodzita, Muzeum „Stara Chałupa” z XVIII wieku w Milówce, Kościół Matki Boskiej Częstochowskiej w Żabnicy, Kościół pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej z 1542 r. w Cięcinie , oraz Kościół p.w. św. Szymona i św. Judy Tadeusza w Łodygowicach.

Ponadto w powiecie żywieckim można również zobaczyć: Dzwonnicę wiejską z XIX wieku w Czernichowie, Kościół p. w. św. Andrzeja Apostoła z 1 poł. XVI wieku w Gilowicach, Kościół parafialny p. w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Juszczynie, drewnianą Kaplicę p. w. Serca Jezusowego z XVII wieku w Rychwałdzie, Kościół parafialny p. w. Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny z 1939 r. w Soblówce, Leśniczówkę habsburskiego zarządu lasów w Złatnej oraz mnóstwo przydrożnych drewnianych kapliczek.

Karczma w Jeleśni

Według różnych źródeł powstanie karczmy jest datowane na XVIII wiek, ale istnieje możliwość że postawiono ją już w XVI wieku. Obiekt prawdopodobnie został zbudowany przez pasterzy wołoskich – założycieli Jeleśni. Początkowo karczma była leśniczówką, wybudowaną wraz ze stojącą obok do dziś gajówką, następnie przyjęła rolę karczmy. Według podań, strop w centralnej sali został przeniesiony z krakowskich Sukiennic w XIX wieku. Widnieje na nim data 1774, co jest główną przyczyna datowania karczmy na XVIII wiek. W XIX wieku karczma została rozbudowana m. in. o bardzo charakterystyczny ganek i skrzydło tylne, został w niej również przeprowadzony generalny remont. Podczas II wojny światowej w karczmę uderzył pocisk artyleryjski, który poważnie ją uszkodził, co spowodowało konieczność przeprowadzenia kolejnego remontu, w latach powojennych. Karczma ma konstrukcję wieńcową. Powała jest podtrzymywana przez sosręb – solidną, grubą belkę. Dach jest staropolski, łamany. Dawna sień, która umożliwiała przejazd na przestrzał, już nie istnieje. Po prawej stronie umiejscowiona była część noclegowa, natomiast po lewej gastronomiczna. Na zapleczu znajdowały się pomieszczenia dla koni i bydła. Poddasze było miejscem magazynowania siana i słomy, tam także urządzono pokoje dla służby. Obiekt jest ozdobiony wizerunkami końskich głów. Najbardziej interesująca jest duża sala bufetowa służąca również jako sypialnia, gdyż znajdujący się tam kominek umożliwiał nie tylko przygotowywanie strawy, ale także nocowanie na tzw. przypiecku. Na ławach rozkładano skóry zwierzęce, a pod głowę kładziono poszewki wypełnione sianem. Na drewnianej listwie wokół sali umieszczono obrazy przedstawiające świeckie scenki ludowe. Ponadto wnętrze urozmaicają ozdoby z bibułki, z których słyną okolice Jeleśni. W rogu sali znajduje się tzw. stolnica, na której zasiadała ludowa orkiestra – uroczystości takie jak wesela, chrzciny, jubileusze stanowiły jedno z ważnych źródeł utrzymania karczmy. Karczma w 1838 r. stała się własnością arcyksięcia Habsburga. Pod koniec XIX wieku została zakupiona przez rodzinę Witków z Jeleśni, a w 1954 sprzedana Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Jeleśni. Dziś mieści się tu restauracja i kawiarnia.

Kościół Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy w Lalikach

Kościół filialny wybudowany w 1947 roku, rozbudowany w 1965 roku. Ma konstrukcję zrębową, wzniesiony jest na kamiennej podmurówce. Jest złożony z trzech naw i nie posiada wyraźnie wydzielonego prezbiterium. Ściany i dach pokrywa gont. We wschodniej części dachu umiejscowiona jest czworoboczna wieżyczka z sygnaturką, a wejście pod nią poprzedza obszerny, przeszklony przedsionek. Nad wnętrzem znajduje się płaski strop z fasetami. Dobudowane w 1965 boczne nawy połączone są z nawą główną poprzez arkady. Wszystkie ściany wraz ze stropem ozdabiają ryciny o tematyce religijnej, wśród ornamentów o tematyce regionalnej, wyrzeźbione przez miejscowych artystów ludowych. Na prawo od ołtarza głównego znajduje się mechaniczny zegar z szopką.

Muzeum „Stara chałupa” w Milówce

Zabytkowy drewniany dom, będący przykładem tradycyjnego budownictwa Żywiecczyzny oraz jednym z najstarszych przykładów architektury ludowej. Chałupa została zbudowana w 1739 r.

W latach osiemdziesiątych obiekt został poddany gruntownej renowacji, po czym w 1988 r. udostępniono go zwiedzającym. Od 1992 r. „Stara Chałupa” jest własnością gminy Milówka a jej aktywnym włodarzem jest Gminny Ośrodek Kultury w Milówce. Wyposażenie budynku stanowi własność Muzeum Miejskiego w Żywcu.

W 2010 r. w chałupie został przeprowadzony remont, a obok niej postawiono drugi budynek sprowadzony z Przyłękowa i utrzymany w podobnym stylu. Obecnie organizowane są w nim różnego rodzaju warsztaty i wystawy.

Jak głosi lokalna legenda w chałupie zatrzymał się król Jan Kazimierz podczas ucieczki przed Szwedami. Nocował tu również Jan III Sobieski w drodze do Wiednia.

Chałupa jest zbudowana z drewnianych bali połączonych na obłap i rybi ogon osadzonych na kamiennej podmurówce. Dach jest pokryty gontem, a wokół posesji rozciąga się drewniane ogrodzenie. Główne, kute i również drewniane drzwi prowadzą do sieni, stanowiącej część gospodarczą budynku, stąd też znajdują się tutaj klepisko, które służyło do omłotów zboża i różnego rodzaju narzędzia rolnicze, zawieszone na ścianach. Z sieni drewniane schody prowadzą na strych, służący jako wędzarnia. Na przedłużeniu sieni po kamiennych stopniach wchodzi się do komory, w której przechowywano żywność, narzędzia i sprzęty związane z pracami gospodarczymi. Z sieni przechodzi się również do izby mieszkalnej – najważniejszego pomieszczenia w domu, ponieważ to w niej gotowano, jadano, spano i spędzano najwięcej czasu – oraz do piwnicy.

Układ pomieszczeń i sprzętów oraz wystrój chałupy ilustrują dawny styl życia oraz hierarchię wartości jej mieszkańców. „Stara Chałupa” to nie tylko muzeum, w którym zwiedza się ekspozycje, ale również miejsce spotkań, podczas których można zobaczyć pokaz przędzenia wełny, łuskania fasoli czy skubania pierza.

Kościół Matki Bożej Częstochowskiej w Żabnicy

Drewniany kościół parafialny, który został wybudowany w latach 1910-1914, a następnie rozbudowany w latach 1957-1961 przyjmując obecny kształt. W 1984 r. do okien zostały wstawione witraże, a w 1986 r. pokrycie dachu zmieniono z eternitowego na blaszany.

Kościół jest wzniesiony na kamiennej podmurówce. Jego dach jest dwukalenicowy, posiada wieżę sygnaturkę. Prezbiterium jest wielobocznie zamknięte, od północy przylega zakrystia, od nawy po bokach odchodzą dwie kaplice. Od strony zachodniej umiejscowiona jest wieża, zakończona baniastym hełmem. Nad wnętrzem znajduje się płaski strop. Wystrój kościoła jest współczesny, neobarokowy. Na ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem. Ponadto są dwa ołtarze boczne poświęcone św. Józefowi i św. Annie, ambona, organy z 1966, drewniane żyrandole z 1965 oraz stacje drogi krzyżowej. Ściany w kościele obite są deseczkami.

Kościół Świętej Katarzyny Aleksandryjskiej w Cięcinie

Wzniesiony w swej najstarszej części w roku 1542, zaliczany do zabytków kościelnego budownictwa drewnianego typu śląsko – małopolskiego. W latach 1666-1667 znacznie rozbudowany przez powiększenie nawy i dostawienie wieży. Dalsza rozbudowa miała miejsce w 1857 r., kiedy to dobudowana została nowa zakrystia i skarbiec-oratorium.

W 1893 r. rozpoczął się kolejny etap rozbudowy kościoła w Cięcinie. Wzdłużono nawę i przesunięto wieżę na walcach ku zachodowi. W tym samym roku zbudowany został również nowy babiniec i nowa wieżyczka na sygnaturkę. Rok później dobudowano mały przedsionek, który przylegał do babińca. W 1895 r. dotychczasową budowlę powiększono o kaplicę św. Franciszka z Asyżu (obecny przedsionek przy kaplicy dobudowany został dopiero w 1928 r.). W 1986 r. Antoni Stopka – artysta z Makowa Podhalańskiego, wykonał malarstwo ścienne i stropowe. Kilkanaście lat później, w 1909 r. pokrycie dachu zostało zmienione z gontowego na eternitowe. W 1925 r. zaprojektowano obecny hełm wieży. Projekt został zrealizowany dopiero w 1932 r. Po tej dacie Kościół św. Katarzyny nie był już rozbudowywany, prowadzono jedynie bieżące prace remontowe. Do ważniejszych należy odnowienie wnętrza kościoła w latach 1949–1951. W latach 1990–1992 poczyniono szereg przedsięwzięć, które służyły poprawie stanu technicznego kościoła. Pomimo wykonanych prac kościół wymaga jeszcze wielu działań remontowo-konserwatorskich służących utrzymaniu go w stanie używalności.

Jesienią 2010 r. pokrycie dachu zostało zastąpione modrzewiowym gontem łupanym.

Kościół ma konstrukcję zrębową, natomiast wieża słupową.

Kościół p. w. św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Łodygowicach

W miejsce XIII-wiecznej kaplicy św. Stanisława Biskupa, został wzniesiony w latach 1634-1636 obecny kościół. Świątynia zbudowana z drewna modrzewiowego, ma konstrukcję zrębową. Oddzielnie stojąca dzwonnica została dostawiona do kościoła w 1644 r. W 1687 r. miało miejsce powiększenie prezbiterium, zaś w latach 1748-1799 poszerzenie nawy i dobudowanie bocznych kaplic Matki Bożej Różańcowej i św. Franciszka z Asyżu. Od wschodniej strony do prezbiterium przylega kaplica Ogrojec z figurą Chrystusa Frasobliwego. W 1797 r. przebudowana została wieża z izbicą i baniastym hełmem. Dach świątyni pokrywa gont. Wewnątrz znajduje się 8 ołtarzy. Obecna polichromia, będąca dziełem malarza Giebułtowskiego pochodzi z 1929 r.

Dzwonnica w Czernichowie

Postawiona w XIX wieku na rzucie kwadratu. Ma konstrukcję słupową, jej ściany są szalowane deskami. Podział na dwie kondygnacje zaznaczony jest daszkiem. Dzwonnica przykryta jest dachem z gontami, zwieńczonym latarnią z dachem namiotowym i krzyżem, przez którą widoczny jest dzwon. Z budowli dzwoniono rano, w południe i wieczorem na modlitwę Anioł Pański, a także przed burzą, gdyż wierzono, że dźwięk dzwonu odpędzi pioruny i nawałnicę. Dzwonienie wzywało również do gaszenia pożaru i żegnało zmarłych. W 1941 r dzwon został zarekwirowany przez Niemców. Wkrótce po zakończeniu wojny, bracia Nowakowie, wywiezieni z rodzinnej wsi na roboty w głąb Niemiec, przysłali fragmenty strąconego z jakiejś wieży kościelnej dzwonu do matki w Czernichowie. Z tych odłamków powstał nowy dzwon, służący mieszkańcom do 1980 r. W 1994 r. dzwon przeniesiono do nowego kościoła, a puste miejsce na dzwonnicy zostało zapełnione dopiero początkiem XXI wieku.

Kościół św. Andrzeja Apostoła w Gilowicach

Obecny kościół gilowicki został pierwotnie wzniesiony w sąsiedniej wsi Rychwałd. Dokładna data jego wybudowania jest nieznana. Jan Długosz już w latach 70. XV wieku wspominał w Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis o kościele parafialnym w Rychwałdzie. Świątynia została poświęcona w 1547 r. W 1641 r. dobudowano wieżę. W 1757 r., po wybudowaniu w Rychwałdzie nowej świątyni murowanej, drewniany kościół rychwałdzki został przeniesiony do Gilowic. W 1895 r. we wnętrzach nawy i prezbiterium Jan i Wojciech Szwedowie z Pewli Małej wykonali sklepienia pozorne. W latach 1933-1934 została przedłużona nawa oraz dobudowana kaplica Serca Pana Jezusa. Kościół ma konstrukcję zrębową. Dach nad nawą i prezbiterium jest jednokalenicowy, kryty gontem. Na kalenicy umiejscowiona jest sześcioboczna wieżyczka na sygnaturkę z latarnią zwieńczoną cebulastym hełmem. Od strony zachodniej znajduje się kwadratowa w rzucie wieża konstrukcji słupowej z nadwieszoną izbicą, zwieńczoną hełmem w kształcie smukłego ostrosłupa, o połaciach załamanych w dolnej części.

Wystrój wnętrza jest barokowy, a wyposażenie głównie barokowe i klasycystyczne. Wśród rzeźb wyróżnia się drewniany posążek Matki Boskiej z Dzieciątkiem – cenny zabytek gotyckiej plastyki z XIV wieku.

Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Juszczynie

Kościół parafialny został wybudowany w latach 1924-1927. Od strony północno-wschodniej znajduje się murowana kaplica. Kościół ma konstrukcję zrębową, wznosi się na kamiennej podmurówce. Trójbocznie zamknięte prezbiterium jest niewielkie w porównaniu do szerszej nawy. Od strony południowej przylega do niej częściowo w nią wrośnięta wieża konstrukcji słupowej zakończona hełmem z metalowym krzyżem, a przed nią przedsionek. Dach przykrywający nawę i prezbiterium jest dwukalenicowy, kryty miedzą (uprzednio ocynkowaną blachą).Wnętrze jest przykryte sklepieniem kolebkowym, które ozdabiają rzeźby w kształcie dziewięćsiłu. Ściany są oszalowane i pomalowane w ciemnym kolorze. Wśród neogotyckiego (pseudogotyckiego) wyposażenia wymienić można drewniany tryptykokształtny ołtarz główny z obrazem Nawiedzenia, wyrzeźbione w drewnie lichtarze oraz figury św. Piotra i św. Pawła. Obok ołtarza w prezbiterium znajduje się drewniana chrzcielnica, którą wykonali miejscowi stolarze. Nad prezbiterium umiejscowiona jest wyrzeźbiona i pozłocona gołębica - symbol Ducha Świętego. W drewnie wyrzeźbione są również ołtarze boczne w nawie. W lewym znajduje się figura Najświętszego Serca Jezusa nad którą jest Święty Wojciech. W prawym św. Józef z Dzieciątkiem, pod posążkiem Maryi z Dzieciątkiem. W południowej części nawy umiejscowiony jest chór muzyczny. Pod nim na ścianie umieszczony jest polichromowany, drewniany, barokowy krucyfiks, a obok niego mniejszy krzyż z Chrystusem wykonanym z metalu. W oknach znajdują się witraże.

Kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Soblówce

Wybudowany w latach 1949 – 1950 jako kaplica, ponieważ do 1990 r. miejscowość należała do parafii w Ujsołach. Obok kościoła umiejscowiona jest wolno stojąca dzwonnica, a 300 m od świątyni zlokalizowany jest cmentarz parafialny. Kościół został zbudowany na planie prostokąta, ma konstrukcję zrębową, natomiast wieża kaplicy ma konstrukcję słupową. Prezbiterium jest wieloboczne zamknięte. Dach dwukalenicowy, kryty blachą. Z zewnątrz kościół pokryty jest gontem. Niektóre zewnętrzne elementy, takie jak belki, kroksztyny, obramowania okien, pomalowane są w kolorze intensywnej żółci. Wnętrze kościoła jest skromne i współczesne. Dzieli się na prezbiterium obite jasną boazerią i nawę, w której widać belki zrębu.

Leśniczówka w Złatnej

Wybudowana w 1876 r. jako jedna z licznych inwestycji utworzonego przez Habsburgów Zarządu Dóbr Żywieckich. Prowadzili oni wówczas w tutejszych Beskidach planową gospodarkę leśną. Leśniczówka zaprojektowana przez nadwornego architekta arcyksiążąt – Karola Pietschkę wznosi się na kamiennej podmurówce, ma konstrukcję wieńcową, a jej ściany wykonane są z modrzewiowych belek. Całość obiega podparty słupami ganek. Leśniczówka przykryta jest dwuspadowym dachem. Wyróżnia się zdobieniem nawiązującym do wzorów z rejonów alpejskich. Dzięki niemu budowla jest podobna do szwajcarskiej willi.

Zapraszamy do obejrzenia zdjęć w galerii. 

Autor: KKS

Żródła:

· Adamczyk Irena, Janoszek Ewa, Makowski Mariusz, Polášek Jaromir, Spyra Janusz, Wawreczka Henryk, Dřevěné kostely a kaple v Beskydech a okolí. Drewniane kościoły i kaplice w Beskidach i okolicy, Český Těšín 2009.

· Barański Mirosław, Beskid Śląski. Przewodnik, Pruszków 2007.

· Michniewska Magdalena, Michniewski Artur, Duda Marta, Wypych Sebastian, Kościoły drewniane Karpat. Polska i Słowacja, Pruszków 2006.

· Szablowski Jerzy, Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny III. Powiat żywiecki; województwo krakowskie, Warszawa 1948.

· Wojtasiński Krzysztof, Stara karczma w Jeleśni, „Beskidy – magazyn aktualności turystycznych” 2007, nr 2 (43).