„Potop” szwedzki a państwo żywieckie. Odsiecz dla Krakowa i zdobycie Oświęcimia. 10 września do 20 grudnia 1655.
21 lipca 1655 roku na tereny Rzeczypospolitej wkroczyła armia szwedzka pod dowództwem Arvida Wittenberga. Rozpoczęła się wojna, zwana w historiografii „potopem” szwedzkim. Po jednodniowej potyczce z pospolitym ruszeniem zgromadzonym pod Ujściem, 25 lipca podpisana została przez polskich dowódców Krzysztofa Opalińskiego i Andrzeja Grudzińskiego kapitulacja. Według tego układu Karol X Gustaw przejmował uprawnienia jakie przysługiwały królowi polskiemu w stosunku do województw poznańskiego i kaliskiego. Podobna sytuacja miała miejsce na Litwie. Hetman wielki litewski Janusz Radziwiłł znajdował się w beznadziejnej sytuacji. Znakomita większość ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego zajęta była w tym czasie przez wojska moskiewskie, natomiast z Inflant natarcie na południe prowadziła armia szwedzka. Hetman pozbawiony pomocy wojsk koronnych, nie widząc innego wyjścia z sytuacji, poddał Litwę pod protektorat szwedzki. Miało to miejsce w sierpniu, natomiast faktyczną ugodę podpisano 20 października w Kiejdanach. Na podstawie tejże umowy król szwedzki stawał się wielkim księciem litewskim
Według planów króla Jana Kazimierza oddział, który na razie udało się sformować w Żywiecczyźnie miał iść na odsiecz Krakowowi. Ten szalony i nierealny plan, pomimo ogromnych dysproporcji sił oraz sprzętu wojennego próbował zrealizować ksiądz Kaszkowic, który postawił sobie za cel połączenie się z załogą Krakowa poprzez zdobycie podkrakowskiego Kazimierza. W momencie, gdy Kraków kapitulował 19 października, oddziały z Żywiecczyzny znajdowały się w okolicach Lanckorony i Myślenic, znosząc po drodze podjazdy nieprzyjaciela. Co do liczby górali, którzy brali udział w tej akcji nie jesteśmy jej pewni, wiemy natomiast, że wieść podawana z ust do ust o ich pochodzie wyolbrzymiała ich liczbę do wielu tysięcy, co było oczywistą nieprawdą. Komisarz szwedzki w odległym Będzinie Jerzy Mittelstedt raportował Karolowi X Gustawowi, że już po kapitulacji Krakowa Czarniecki wysłał do górali trębacza z informacją o upadku miasta oraz rozkazał im, aby wracali do domów. Gdyby jednak nie usłuchali, upoważniał on króla szwedzkiego do ich rozproszenia. Szwedzi wysłali przeciwko oddziałowi górali generała Roberta Douglasa. Do starcia doszło prawdopodobnie w okolicach Lanckorony. Straż przednia wojsk szwedzkich została przez mieszczan i górali rozbita, natomiast głównym siłom szwedzkim po krótkiej potyczce, udało się wyprzeć górali w ich ojczyste góry
Odsiecz dla klasztoru jasnogórskiego. 21 grudnia 1655- koniec stycznia 1656.
21 grudnia przybył do Żywca Krzysztof Żegocki z zadaniem wykorzystania lokalnego ruchu zbrojnego do zorganizowania odsieczy dla Jasnej Góry. Bardzo prawdopodobne, iż Żegocki posiadał pisma od króla, pozwalające mu na prowadzenie szerokiej akcji werbunkowej. W tym też dniu do Żywca powrócili partyzanci pod wodzą Jana Torysińskiego, którzy 19 grudnia zdobyli Oświęcim. Żegocki porozumiał się z miejscowymi przywódcami, księdzem Kaszkowicem, Janem Torysińskim oraz dowódcą powstania na Żywiecczyźnie Janem Karwackim. Starosta babimojski spędził w Żywcu święta Bożego Narodzenia, wybierając „chleby” według swojego uniwersału oraz powiększając szeregi ochotników chcących iść na odsiecz Jasnej Górze
Działalność Krzysztofa Żegockiego oraz powstańców żywieckich w czasie „potopu” [48]
Autor Damian Widzyk
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1] Wimmer J., Wojna polsko- szwedzka 1655-1660, s. 145.
[2] Tamże, s. 145.
[3] Tamże, s. 147-148.
[4] Kersten A., Szwedzi pod jasną górą 1655, s. 255; Libiszowska Z., Królowa Ludwika Maria na Śląsku : 1655-1656, s. 44-45, 96; Nowak T., Nowe szczegóły do dziejów walk górali żywieckich…, s. 13; Wimmer J., Wojna polsko- szwedzka, s. 212.
[5] Rączka Z., Żywiec. Rys historyczny…, s. 43.
[6] Szczotka S., Chłopi obrońcami niepodległości Polski w okresie potopu, s. 38.
[7] Komoniecki A., Dziejopis…, s. 194.
[8] Herbst S., Wojna obronna 1655-1656, [w:] Polska w okresie drugiej wojny północnej 1655-1660, t. 2, s. 60; Wimmer J., Wojna polsko- szwedzka, s. 246.
[9] Rączka Z., Żywiec. Rys historyczny…, s. 43.
[10] Tamże.
[11] Kersten A., Szwedzi pod jasną górą 1655, s. 255; Rączka Z., Żywiec. Rys historyczny…, s. 43- 44; Szczotka S., Chłopi obrońcami niepodległości Polski…, s. 39.
[12] Szczotka S., Chłopi obrońcami niepodległości Polski…, s. 39- 40.
[13] Nowak T., Nowe szczegóły do dziejów walk górali żywieckich..., s. 13.
[14] Tamże, s. 14.
[15] Rączka Z., Żywiec. Rys historyczny…, s. 44.
[16] Komoniecki A., Dziejopis…, s. 195.
[17] Kersten A., Szwedzi pod jasną górą 1655, s. 258.
[18] Kersten A., Rola i udział mas ludowych w walkach z najazdem szwedzkim, s. 202; Tegoż, Szwedzi pod jasną górą 1655, s. 258- 259; Nowak T., Nowe szczegóły do dziejów walk górali żywieckich..., s. 14 Wimmer J., Wojna polsko- szwedzka 1655-1660, s. 156.
[19] Sauter W., Krzysztof Żegocki, pierwszy partyzant Rzeczypospolitej 1618-1673, s. 54, 77.
[20] Tamże, s. 78.
[21] Kersten A., Szwedzi pod jasną górą 1655, s. 264; Szczotka S., Chłopi obrońcami niepodległości Polski…, s. 50.
[22] Kersten A., Szwedzi pod jasną górą 1655, s. 265.
[23] Tamże.
[24] Szczotka S., Chłopi obrońcami niepodległości Polski…, s. 49.
[25] Sauter W., Krzysztof Żegocki…, s. 79.
[26] Kersten A., Szwedzi pod jasną górą…, s. 266- 267.
[27] Tamże, s. 268.
[28] Kersten A., Szwedzi pod jasną górą…, s. 269- 270; Szczotka S., Chłopi obrońcami niepodległości Polski…, s. 51.
[29] Kersten A., Szwedzi pod jasną górą…, s. 268.
[30] Tamże.
[31] Sauter W., Krzysztof Żegocki…, s. 80.
[32] Kersten A., Szwedzi pod jasną górą…, s. 272.
[33] Sauter W., Krzysztof Żegocki…, s. 82.
[34] Szczotka S., Chłopi obrońcami niepodległości Polski…, s. 64.
[35] Nowak T., Nowe szczegóły do dziejów walk górali żywieckich…, s. 14.
[36] Rączka Z., Żywiec. Rys historyczny…, s. 44.
[37] Kersten A., Szwedzi pod jasną górą…, s. 272.
[38] Tamże, s. 272.
[39] Kersten A., Szwedzi pod jasną górą…, s. 272.
[40] Sauter W., Krzysztof Żegocki…, s. 82-83.
[41] Broszura pod tytułem:Kurzer Berucht der unmenschlichen Tyranney welche der Staroste Babimoisky mitt Zuziehung derer in Schlesien aufhaltenden polnischen Edel-Leuten bey nachtlichen Einfall in Wielun an der darinne gelegenen Schwedischen Besatzung… von 7 Januari dieses Jaures bis auf 12 verubte… Sauter W., Krzysztof Żegocki…, s. 85.
[42] Tamże, s. 85-86.
[43] Kersten A., Szwedzi pod jasną górą, s. 278; Sauter W., Krzysztof Żegocki…, s. 85.
[44] Sauter W., Krzysztof Żegocki…, s. 83.
[45] Tamże, s. 84.
[46] Kersten A., Szwedzi pod jasną górą…, s. 273.
[47] Nowak T., Nowe szczegóły do dziejów walk górali żywieckich…, s. 14.
