W opracowaniach historycznych lub artykułach popularno-naukowych niejednokrotnie można spotkać się z pojęciem, dosyć mało zrozumiałym z dzisiejszego punktu widzenia i według obecnego znaczenia pewnych terminów, takim jak Państwo Żywieckie. Czym było, skąd się wzięło, jakie były jego ramy i punkty na osi czasu?

Na Państwo Żywieckie złożył się majątek ziemski, który powstał w 1467 roku na terenie Księstwa Oświęcimskiego z dawnych dóbr książęcych położonych w okolicach miasta Żywca. Jako dziedziczne panowanie król Kazimierz IV Jagiellończyk przekazał te włości Piotrowi Komorowskiemu. Była to nagroda za zwalczenie rozbójniczej działalności rodziny Skrzyńskich, ale też zadośćuczynienie za starty materialne, jakich doznał ten hrabia, występując przeciwko Maciejowi Korwinowi i wspierając wyprawę króla Kazimierza na Węgry.

Państwo Żywieckie stanowiło niepodzielne dobra pod władaniem rodu Komorowskich do 1608 roku. Po śmierci Krzysztofa Komorowskiego majętność rozparcelowana została między jego trzech synów. W związku z tym z pierwotnego latyfundium powstały trzy mniejsze: żywieckie, suskie i ślemieńskie.

Właścicielem największej części i samego miasta został Mikołaj Komorowski. Okazał się on jednak hulaką. Na skutek długów musiał sprzedać dobra łodygowickie, co miało miejsce w 1618 roku. Nie wystarczyło to jednak na pokrycie ich, więc wystawił na sprzedaż całe posiadane, choć już i tak pomniejszone po podziale, Państwo Żywieckie. W roku 1624, za cenę 600 000 zł. odkupiła je Konstancja Habsburżanka. Po jej śmierci współwłaścicielami latyfndiów zostali: król Jan Kazimierz Waza i książę Karol Ferdynand Waza. Wazowie byli w posiadaniu mienia do 1672 roku. W czasie „potopu szwedzkiego” Państwo Żywieckie doznało znaczących zniszczeń skutkiem działań wojennych i grabieży.

Po abdykacji i śmierci Jana II Kazimierza Wazy, w latach 1672 – 1675, Państwo Żywieckie dzierżawił najpierw Wawrzyniec Wodzicki, a potem Jan Wielopolski który w 1678 wykupił te ziemie na własność. W posiadaniu Wielopolskich omawiany teren znajdował się do 1838 roku. W międzyczasie poddany był pewnym uszczupleniom i podziałom spadkowym. Po I rozbiorze Polski znalazł się pod zarządem austriackim, na terenie Galicji. W XIX wieku Adam Wielopolski, nie radząc sobie ze zubożeniem majątku, wystawił Państwo Żywieckie na sprzedaż. Kupił go arcyksiążę Karol Ludwik Habsburg, włączając Żywiecczyznę w skład „swojej” Komory Cieszyńskiej. Przez resztę XIX wieku Habsburgowie kilkukrotnie jeszcze przeprowadzali transakcje wykupu ziem Żywiecczyzny. Skutkiem takich zabiegów Państwo Żywieckie ostatecznie w całości znalazło się w ich posiadaniu. Wręcz zostało powiększone o dobra Małopolski.

W epoce I Rzeczypospolitej w skład Państwa Żywieckiego wchodziły: miasto Żywiec i sześć kluczy: obszarski, jeleśniański, starożywiecki, lipowski, węgierskogórski. Około połowy XVII wieku włości te musiały dostarczać dochodu wysokości około 26 tys. zł. rocznie. W 1712 majątek Państwa Żywieckiego liczył sobie 45 wsi.

Druga połowa XIX wieku była okresem rozkwitu Państwa Żywieckiego. Wraz z Księstwem Cieszyńskim stanowiło jeden z najbardziej dochodowych majątków w całych Austro – Węgrzech. Działo się tak głównie za sprawą nowych obiektów przemysłowych i rozwijania gospodarki leśnej.

Od 1895 roku taki kierunek podtrzymywał kolejny habsburski dziedzic, Karol Stefan Habsburg. Po I wojnie światowej Państwo Żywieckie znalazło się w całości na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Zamierzano ten majątek znacjonalizować. W latach 1919 – 1924 poddano te dobra przymusowemu zarządowi. Ostatecznie jednak uznano, że spolszczeni Habsburgowie żywieccy mogą je zatrzymać jako prywatną własność. W 1933 odziedziczył je Karol Olbracht Habsburg.

W czasie II wony światowej majątek poddany był zarządowi władz III Rzeszy.

Państwo Żywieckie przestało formalnie istnieć po ustanowieniu dekretu o reformie rolnej z 1944 roku.

Autor: Michał Cichy