Wieża kościoła parafialnego pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Żywcu to najwyższy zabytkowy obiekt w naszym mieście. Dumnie góruje nad miastem, zaś renesansowa galeria u szczytu sprawia, że jest wyjątkowa w skali Polski. Podobnie jak z każdym zabytkowym budynkiem i z nią związana jest ciekawa historia oraz legendy, kryje też wiele tajemnic.

Wieża kościoła parafialnego pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Żywcu ma wysokość 60 metrów, nie licząc gałki i krzyża, natomiast jej murowana cześć – bez hełmu – wynosi 45 metrów. Wieża założona jest na planie kwadratu o wymiarach 10,5 na 10,5 m, powstawała w dwóch okresach budowlanych i podobnie jak w przypadku innych obiektów zabytkowych w naszym mieście związanych jest z nią wiele ciekawostek i tajemnic.

Wieża kościelna Żywiec

Dawni właściciele Żywca – Komorowscy, Jan Spytek (podczaszy królowej Katarzyny – żony Zygmunta Augusta) i Krzysztof (kasztelan oświęcimski), sprowadzili z Opawy w roku 1582 budowniczego wieży tamtejszego ratusza – Włocha Giovanni Ricciego. Człowiek ten pochodził z okolic jeziora Como, a okolice te w dobie renesansu zasilały swoimi muratorami, zwanymi powszechnie Comascami,  północno-wschodnią Europę. Comascowie wędrowali na wschód kontynentu dwoma szlakami – pierwszym, wiodącym do Krakowa, przeżywającego wówczas rozkwit;  drugim, prowadzącym przez Austriz do Czech i Moraw. Ricci przywędrował na zaproszenie Komorowskich właśnie z Moraw.

Widok z balkonu

Fara w latach 1515-1542 była przebudowywana i powiększana z polecenia ich ojca – Jana i jego brata Wawrzyńca. Jan Spytek i Krzysztof dzieło dokończyli, przedłużając nawę główną kościoła w kierunku zachodnim, wieńcząc całość niezwykłą, jak na tamte czasy i charakter miasta, wieżą.

Ricci wybudował wieżę na przestrzeni lat 1582-1583. Miała ona wysokość 27 metrów i w ostatniej kondygnacji posiadała wówczas 4 wielkie podwójne łukowe okna (ich ślad jest widoczny do dziś we wnętrzu wieży).  Do nowo wybudowanej wieży przeniesiono z dzwonnicy, stojącej obok kościoła dzwony, niestety ich dźwięk był przytłumiony i dzwony powróciły do drewnianej dzwonnicy. Pozostałością tego okresu budowlanego jest duże łukowe okno w czwartej kondygnacji elewacji północnej.

Ricci – przezywany przez żywieckich mieszczan Hrycz lub Rycz – był również projektantem obu bocznych portali prowadzących do kościoła. W ostatnich latach zostały one pięknie odnowione.

Panorama na rynek, ulicę Kościuszki, Słowackiego i Komorowskich

W roku 1585 nadbudowano wieżę o około 18 metrów i zakończono ją wspaniałą arkadową galerią, nad którą wznosił się wielopiętrowy baniasty hełm, wykonany w konstrukcji drewnianej, pokryty miedzianą blachą. Twórcą więźby i hełmu był współpracownik Ricciego – Jan Karpentius. Dekoracyjną kamieniarkę stworzył natomiast Jan Świątek, mistrz z Kleparza koło Krakowa.

W kondygnacji nad galerią znajduje się obecnie zegar, pierwotnie jednak ta kondygnacja oraz mury ganków i murowana cześć nad nimi były pokryte freskami o tematyce religijnej, a ich autorem był ponoć Hans Dürer – młodszy brat Albrechta Dürera. Jest to wprawdzie bardzo ciekawa informacja, trudno jednak uznać ją za zgodną z faktami. Faktem jest, że młodszy Dürer został zaproszony do Krakowa, gdzie został wkrótce malarzem dworskim króla Zygmunta I i namalował polichromie na zamku na Wawelu, jednak był to rok 1529, a sam twórca żył w latach 1490-1538.

Mechanizm starego zegara znajdujący się w wieży katedralnej

W pierwotnych założeniach wieża żywieckiej katedry miała być o półtora metra wyższa od wieży kościoła Mariackiego w Krakowie.

W  roku 1711 uderzenie pioruna spowodowało pożar wieży i kościoła parafialnego, była to jedna z największych klęsk dla miasta. Po pożarze, w tym samym roku, wieża została nakryta prowizorycznym dachem namiotowym, wykonanym przez krakowskiego cieślę – Piotra Bebera. W roku 1745, podczas gruntownego remontu, wykonano z polecenia Karola Wielopolskiego prowizoryczny hełm, który następnie ustąpił miejsce nowemu, zachowanemu niemal bez zmian do dziś.

Widok przed pożarem w 1711 roku. Rysunek Andrzeja Komonieckiego

Katedralnej wieży nie ominęły również zniszczenia podczas II wojny światowej. W roku 1945 poważnie została uszkodzona północna cześć galerii wieży. Zniszczenie spowodowały radzieckie pociski artyleryjskie, uderzające od strony Starego Żywca w niemieckich obserwatorów, którzy na wieży mieli punkt obserwacyjny. Rekonstrukcja północnej galerii odbyła się w roku 1946.

Od 6 stycznia 2020 roku wieża została udostępniona dla zwiedzajacych. Otwarcie obiektu poprzedziły złożone prace konserwatorskie, obejmujące: impregnację konstrukcji drewnianej; naprawę konstrukcji murowanej wieży kościelnej; naprawę schodów kamiennych, prowadzących na wieżę; naprawę i wzmocnienie schodów i podestów; renowację oraz konserwację kamiennych elementów zewnętrznych; renowację ścian wewnętrznych i sufitów; wymianę wybranych elementów stolarki; naprawę i optymalizację systemu wentylacji kościoła; wymianę instalacji grzewczej; wykonanie nowej instalacji elektrycznej; renowację elewacji wieży; adaptację balkonu wieży kościelnej; zagospodarowanie terenu wokół kościoła; renowację elewacji kościoła; renowację drzwi prowadzących do starej zakrystii. Prace renowacyjne i budowlane prowadzone były pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Wstęp na punkt widokowy jest płatni i kosztuje 5 zł za bilet ulgowy oraz 10 zł za bilet normalny. Wkrótce w Internecie będzie również dostępny obraz z kamer zainstalowanych na szczycie wieży. Na punkt widokowy będzie można wejść w następujących godzinach: Poniedziałek: po wcześniejszym ustaleniu telefonicznycm pod numerem telefonu: 721-302-681. Wtorek – sobota: 9.00 – 16.00. Niedziela: 13.30 – 16.00 Bilety oraz więcej informacji będą dostępne w kawiarence Przystań, znajdującej się przy ulicy Zamkowej, naprzeciw Konkatedry.

Oprac.: PW

Zdjęcia: Paweł Gondek
Źródło zdjęć archiwalnych: Zbiory Muzeum Miejskiego w Żywcu