Muzeum Miejskie w Żywcu posiada w swoich zbiorach wyjątkowe eksponaty. Często są to zabytki, które nie są udostępnione zwiedzającym. Przyczyny są różne, najczęstszy powód - zabytek wymaga renowacji lub konserwacji. Dzisiejszy materiał przygotowany przez redakcje portali www.zywiecinfo.pl oraz www.zywiecki24.pl przedstawia cenną kolekcję sztuki sakralnej, która znajduje się w naszym muzeum. Przedstawione dzieła sztuki zostały poddane konserwacji i już wkrótce zostaną udostępnione zwiedzającym. Materiał przygotowany przez nas zbudowany jest ze zdjęć eksponatów, opisów dzieł oraz filmu zawierającego wiele dodatkowych informacji, które nie zostały zamieszczone w artykule. Link do filmu znajdziecie na końcu artykułu.
Zbiory sztuki sakralnej w żywieckim muzeum – najstarsza kolekcja
Żywiecczyzna należy do środowisk artystycznych bardzo bogatych, zróżnicowanych i mało znanych szerszemu ogółowi. Zachowany materiał tworzy jedynie fragment dorobku artystycznego ubiegłych wieków. Najstarsze zabytki sakralne Żywiecczyzny pochodzą z epoki późnego średniowiecza, najpiękniejsze zawdzięczają swe powstanie czasom odrodzenia, najliczniejsze epoce baroku i rokoka. Znaczna część istniejących zabytków wiąże się z rodami panującymi na Żywiecczyźnie – rodzinie Komorowskich, królewskiej dynastii Wazów, czy familii Wielopolskich i Habsburgów. Rody te wznosiły swe zamki, pałace, dwory, fundowały kościoły i kaplice, hojnie wyposażały wnętrza świątyń i skarbce kościelne. Obok nich niemałą zasługę w pomnażaniu artystycznego dorobku Żywiecczyzny miał miejscowy kler, bogate mieszczaństwo a nawet chłopi. Zbiory sztuki sakralnej w żywieckim muzeum są bardzo bogate. Ich różnorodność daje obraz dzieł powstałych zarówno w środowisku żywieckim jak i sąsiednich (krakowskie, śląskie, słowackie) na przestrzeni od XIV do XX wieku. Tereny sąsiednie dostarczały Żywiecczyźnie z jednej strony artystów i rzemieślników, z drugiej strony, zaopatrywały ją drogą importu w dzieła z zakresu malarstwa i snycerstwa. Podkreślić jednak należy fakt, że w pracy twórczej na terenie Żywiecczyzny zaznaczył się silny udział środowiska miejscowego. Jest to dowód na to, że i Żywiecczyzna do ogólnego dorobku kulturalnego Polski dołożyła swoją cegiełkę.
Cała kolekcja sztuki sakralnej obecnie znajdująca się w zbiorach muzeum (obrazy, rzeźby, urządzenia kościelne, ornaty) stanowiła dawniej ruchome wyposażenie kościołów Żywiecczyzny. Najcenniejsze zbiory sztuki sakralnej pochodzą z epoki średniowiecza.
Świeta Anna Samotrzecia
Najstarszą, zachowaną rzeźbą Żywiecczyzny jest drewniana grupa Świętej Anny Samotrzeciej z ok. 1380., pochodząca z kościoła św. Krzyża w Żywcu. Przestawia ona kompozycję trójpostaciową, charakterystyczną dla tego typu ikonograficznego – Świętą Annę, Marię oraz Dzieciątko. Święta Anna, największa z postaci i stanowiąca trzon kompozycji, siedzi na tronie. Na kolanie Anny siedzi, mniejsza proporcjonalnie, córka Maria z wnukiem Jezusem. Twarze postaci są lekko uśmiechnięte. Święta Anna ubrana jest w suknię i długi płaszcz, którego fałdy w charakterystyczny sposób zwisają z obu kolan. Głowa wraz z szyją i podbródkiem owinięte są rodzajem chusty, która spływa także na ramiona. Mniejsza postać Matki Boskiej odziana jest w suknie oraz skromniej udrapowany płaszcz. Fryzura Marii układa się w charakterystyczne spiralnie skręcone długie włosy do ramion, na głowie prosta korona. Spod sukni Anny i Marii dobrze widoczne są ciżemki. Postać Dzieciątka jest zupełnie naga z widoczną, ale uproszczoną anatomią ciała. Charakterystyczna, nieco karykaturalna uroda postaci odznacza się wydatnymi, odstającymi uszami oraz brakiem szyi. Wszystkie twarze, pomimo iż różnią się wielkością, są bardzo podobne, charakteryzuje je: wypukłe czoła, migdałowate oczy, zadarty nos, dziurka w brodzie oraz zagadkowy, lekki półuśmiech.
Kult Świętej Anny był bardzo popularny w 2 połowie XIV wieku zarówno na Śląsku, jak i na północy. Żywiecka rzeźba to niemal najwcześniejszy przykład tego typu ikonograficznego, który rozpowszechniony został dopiero w okresie późnego średniowiecza. Żywiecka rzeźba jest typowym produktem swojej epoki. Została wykonana z miękkiego, lipowego drewna oraz pokryta została gruntem kredowym, temperą i srebrzeniami. Pierwotna, temperowa polichromia była ograniczona do kilku barw: ciemno-niebieskiej, ciemno-brązowej, czerwono-różowej, czarnej oraz cielistej. Obecnie pokryta jest późniejszą, XIX- wieczną polichromią. Postaci charakteryzuje ornamentalny układ szat, szczególnie płaszcz Świętej Anny ułożony w lejowate fałdy. Ten lejowato-miękki układ draperii wskazuje na czas powstania rzeźby, tzw. gotyk miękki (okres lat 1300-1450).
W rzeźbie żywieckiej elementem charakterystycznym i zarazem bardzo symbolicznym są jabłka. Jedno mniejsze trzymane przez Dzieciątko oraz drugie większe podawane przez Marię i Św. Annę. Obecność jabłka ma przypominać historię grzechu pierworodnego, zakazanego owocu i wygnania z raju. Jest także symbolem zbawienia i zmartwychwstania. Święta Anna jest dziełem anonimowym. Jest to cecha charakterystyczna dla średniowiecza, szczególnie polskiego, które nie żywiło szacunku ani pietyzmu dla artystów i nie utrwalało ich imion. Anonimowość wynikała także ze średniowiecznego uniwersalizmu i kultu zbiorowości. Żywiecką rzeźbę cechuje spokój, liryzm, brak w niej dramatyczności i egzaltacji. Nie ważnym wydaje się fakt, iż opracowanie grupy ma pobieżny charakter, tendencje do upraszczania, deformacji, lekceważenie proporcji, schematyczne traktowanie form, karykaturalne przedstawienie fizjonomii. Przedstawione figury istnieją jako idealistyczne pojęcie, wierny nie widzi w nich doskonałości fizycznej, ale doskonałość mistyczną, objawioną.
Żywiecka grupa interesująca jest nie tylko z uwagi na swój wiek (ponad 620 lat), ale przede wszystkim ze względów ikonograficznych, jest jedną z najstarszych przedstawień tego typu, powstałą w warsztacie wrocławskim.
Kościół Świętego Krzyża, fotografia z początku XX w., zbiory Muzeum Miejskiego w Żywcu
Z okresu późnego średniowiecza pochodzą dwie mniejsze drewniane rzeźby – Święta Katarzyna i Święta Barbara, datowane na ok. 1510 rok.
Św. Katarzyna
Św. Barbara
Rzeźby wykonane są z drewna, obecnie pokryte są XIX-wieczną polichromią, pierwotnie temperową. Pochodzą z niezachowanej kapliczki Świętego Wita w Starym Żywcu, dekorowały szczyt ołtarza. Prawdopodobnie zostały wykonane w warsztacie śląskim, skąd na początku XVI wieku zostały sprowadzone do Żywca. Święte przedstawione są z atrybutami, które wskazują na rodzaj tortur lub ich męczeńską śmierć. I tak Barbara przedstawiona jest z wieżą, w której była więziona. Pierwotnie trzymała w lewej ręce kielich. Miał on przypominać o przyjętej komunii świętej przed śmiercią, którą do więzienia przyniósł Barbarze anioł. Natomiast Katarzyna stoi na kole, którym ją łamano i trzyma w ręku miecz, którym ścięto świętą. Stylistycznie rzeźby są przykładami gotyku łamanego (ok. 1450 – ok.1560), który charakteryzował się dynamicznymi i ekspresyjnymi formami, widocznymi w bardzo głębokich i rzeźbiarskich fałdach szat.
Kaplica Św. Wita w Starym Żywcu
W zbiorach sztuki sakralnej znajduje się także unikalna kolekcja malarstwa sztalugowego z XV i XVI w. Do najcenniejszych należą obrazy Opłakiwanie i Madonna z poziomką, które pochodzą z kościoła Świętego Krzyża w Żywcu.
Opłakiwanie, obraz temperowy na desce z ok. 1450r.
Wskrzeszenie Łazarza, obraz temperowy na desce, ok. 1560r.
Obraz temperowy na desce Opłakiwanie datowany jest na ok. 1450 rok. Przedstawia on scenę Zdjęcia z Krzyża, w której uczestniczą: Matka Boska przytulająca ciało umarłego syna – Chrystusa, nad Nimi -Maria Magdalena z Janem Ewangelistą, po bokach – Józef z Arymatei i Nikodem, blisko Maryi - dwie lamentujące niewiasty. Scena rozgrywa się na zielonej łące, natomiast złote tło dekorują emblematy Męki Pańskiej. Żywieckie Opłakiwanie należy do wybitnych obiektów malarstwa tablicowego w Polsce, które powstawały w okresie lat ok. 1350-1510. Obrazy tablicowe to malowidła wykonane na desce farbami temperowymi na podkładzie kredowym. Obiekty malarstwa tablicowego w Polsce to dzieła anonimowe o charakterze sakralnym, których głównym celem miało być ukazywanie zawartych w nich treści teologicznych. Tym samym nazwisko autora schodziło na plan dalszy. W żywieckim Opłakiwaniu brak elementów drastycznych, w obrazie panuje nastrój spokoju, skupienia, powściągliwego smutku. Żywiecki obraz powstał pod wpływem oraz wiąże się stylowo z tzw. warsztatem Mistrza Opłakiwania z Chomranic.
Madonna z poziomką, obraz temperowy na desce z połowy XV w.
Perłą wśród żywieckich malowideł sakralnych jest obraz Madonna z poziomką, datowany na 3 ćw. XV wieku. Co ciekawe obraz ten, który został oddany do konserwacji w latach 80. ubiegłego wieku, uważany był za obiekt barokowy przedstawiający Madonnę z pękiem róż. Pierwsze badania podczas konserwacji wykazały istnienie siedmiu warstw malarskich. W trakcie prac okazało się, że żywiecki obraz kryje w sobie arcydzieło malarstwa późnośredniowiecznego – przedstawienie Madonny tronującej z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołów. W lewej dłoni Madonna trzyma kwiat poziomki, natomiast na rączce Jezusa przysiadł zielony ptaszek. Na obrazie znajduje się także fundator wraz z patronem - świętym Andrzejem oraz napis „Żywiec 1625”. Fundatorem dzieła okazał się ksiądz Andrzej Kozatius, kanonik katedry krakowskiej, rodem z Żywca. To właśnie on zakupił „starodawny” obraz w Krakowie i kazał się na nim wymalować. Żywiecka Madonna z poziomką należy do arcydzieł późnośredniowiecznego malarstwa temperowego.
W zbiorach żywieckiego muzeum znajdują się także obrazy temperowe przedstawiające Święte Rozmowy z kościoła parafialnego w Łękawicy datowane na początek XVI w. (Matka Boska ze św. Andrzejem i św. Piotrem oraz Matka Boska ze św. Mikołaj i św. Stanisławem biskupem). Należy także wspomnieć o obrazach temperowych z 2 poł. XVI w. pochodzących z kościoła Świętego Krzyża. Są to Wskrzeszenie Łazarza, obraz dwustronny Biczowanie i Piłat oraz Chrystus i Święta Weronika.
Wszystkie wspomniane dzieła sztuki będzie można zobaczyć w żywieckim muzeum na nowej wystawie stałej – Sztuka sakralna Żywiecczyzny w grudniu 2012 roku.
Link do filmu: http://zywiecki24.pl/nowiny/3/z-gminy-zywiec/item/1119-wspania%C5%82a-kolekcja-w-%C5%BCywieckim-muzeum
Autor: Dorota Firlej
Kopiowanie materiałów bez zgody redakcji portali www.zywiecinfo.pl i www.zywiecki24.pl zabronione.
