ALPY – początki organizacji górskich
Powszechnie przyjmuje się, że najstarszą organizacją zrzeszającą miłośników gór to powstały w 1857 roku londyński Alpine Club. Informację taką znajdziemy niemal we wszystkich publikacjach dotyczących dziejów światowej turystyki. Jednak już dużo wcześniej powstawały w Europie kluby, które organizowały turystykę na skalę regionalną. Do takich zaliczyć należy Highland Mountain Club Lochgoilhead (1815 r.), które zapisało się między innymi pierwszymi wejściami w brytyjskich Alpach Arrocharskich, Compagnie des Guides de Chamonix (1821 r.), będące zarazem pierwszą organizacja przewodników górskich prowadzących śmiałków w masywie Mont Blanc, oraz Gaiter Club (1849 r.) działający na terenach górzystych Szkocji.
Rysunek Glossglockner wykonany przez_ Belsazera Haquera w 1779 roku
Alpy, obraz Ernsta Platza
Za najstarszy nieformalny klub w Karpatach uznać należy założony przez Ede Schostala w okolicach Bańskiej Szczawnicy Sittnya Club (1860 r.), który nie tylko organizował turystykę w Górach Szczawnickich, ale także wybudował małe, kryte gontem schronisko. Fakt, że działał tylko do 1874 roku, oraz nie był zarejestrowany w rejestrze stowarzyszeń spowodowało, że popadł niemal w zapomnienie, choć współczesna węgierska encyklopedia turystyki opisuje, że była to: ”(...) pierwsza organizacja turystyczną w naszym kraju (...)”. W 1862 roku powstało Oesterreichischer Alpenverein, które obok innych towarzystw takich jak Schweizer Alpen-Club, Club Alpine Italiano (obydwa założone w 1863 r.) czy Deutcher Alpenverein (1869 r.) planowo zaczęło zagospodarowywać najpotężniejsze masywy Europy.
Rysunek pochodzi z czasopisma Uber_ und Meer
Wejście z drabiną drewnianą_ na Jungfrau. Rycina pokazuje pokonywanie szczeliny_ w lodowcu. Rys z 1859 roku
KARPATY – powstanie Towarzystwa Tatrzańskiego
W 1869 roku lekarz wojskowy dr Henryk Wallman odbywający służbę w Koszycach przedstawił w wiedeńskim czasopiśmie „Der Tourist” pomysł utworzenia ogólnokarpackiego towarzystwa górskiego, a w trzy lata później wraz z Gustawem Jaggerem opublikował list skierowany do wszystkich środowisk po obu stronach Karpat. List napisany był w trzech językach (polskim, węgierskim i niemieckim) i rozpowszechniony w większych miastach na Węgrzech, w Galicji, Morawach i Śląsku. Wśród sześciu odpowiedzi na apel tylko jedna nadeszła z Polski, od Józefa Stefana Szalaya, właściciela Szczawnicy, który zadeklarował gotowość przy tworzeniu towarzystwa. Jednak ogólnokarpackie towarzystwo nigdy nie powstało. Po południowej stronie Tatr w Starym Smokowcu powołano do życia Węgierskie Towarzystwo Karpackie (21.09.1873 r.), natomiast pierwsza polska organizacja górska zarejestrowana została 31 grudnia 1873 roku pod nazwą Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie z siedzibą w Nowym Targu. Założycielem towarzystwa był Feliks Pławicki (poseł na sejm galicyjski), jednak wyrażał on wolę wielkich orędowników powołania do życia tego typu organizacji: m.in. pierwszego proboszcza Zakopanego ks. Józefa Stolarczyka, „odkrywcę Tatr” dr Tytusa Chałubińskiego, czy też autora pierwszego przewodnika po Tatrach i Pieninach ks.Eugeniusza Janoty. W kolejnym roku zatwierdzono zmianę nazwy organizacji na Towarzystwo Tatrzańskie, oraz przegłosowano zmiany w statucie pozwalające na lepsze i skuteczniejsze działanie, także na obszarach pozagalicyjskich. Towarzystwo Tatrzańskie od samego początku swego istnienia zajmuje się naukowym „badaniem Karpat (...)”, udostępnia góry poprzez budowę schronisk (pierwsze powstało nad Morskim Okiem) i szlaków turystycznych, wydaje mapy i przewodniki, szkoli przewodników i ratowników górskich, eksploruje nie tylko Tatry, ale jego członkowie zdobywają szczyty na wszystkich kontynentach świata. Towarzystwo zajmuje się ochroną zwierząt, oraz stawia pierwsze postulaty ochrony przyrody karpackiej. Stopniowo staje się jedną z najważniejszych polskich organizacji inicjujących wszechstronny rozwój człowieka i jego otoczenia. Wyrosłe na umiłowaniu Karpat, daleko poza góry wykroczyło, bowiem jego wpływ był widoczny we wszystkich niemal dziedzinach życia (m.in. turystycznego, gospodarczego, naukowego, artystycznego) i śmiało można powiedzieć, że stało się jednym z ważnych czynników kształtujących kulturę Polski.
Członkowie-Sekcji-Turystycznej-Towarzystwa-Tatrzańskiego-w-1910-na-Hali-Gąsienicowej
Szkolenie ratowników TOPR pierwszy_ z lewej generał Mariusz Zaruski
BESKIDY – Oddział babiogórski TT
Bardzo szybko bo od 1876 roku zaczęły powstawać oddziały TT w innych regionach Karpat. Działacze towarzystwa organizowali się w Karpatach Wschodnich (Stanisławów, Kołomyja, Lwów), dzięki czemu powstały tam pierwsze schroniska i coraz dogodniejsze szlaki turystyczne. W tym czasie turystyka w Beskidach Zachodnich powoli rozwijała się, znane są relacje z wędrówek po tym terenie, jednak turyści nie mieli jeszcze oparcia w polskiej organizacji górskiej. Bezpośrednim impulsem do zrzeszenia się i działania pod egidą Towarzystwa Tatrzańskiego była konieczność powstrzymania niemieckiej „ekspansji turystycznej” w rejonie Babiej Góry. W 1905 roku Beskidenverein, czyli najstarsza beskidzka organizacja zrzeszająca niemieckich turystów, głównie ze Śląska Cieszyńskiego wybudowała pierwsze schronisko na południowych stokach Babiej Góry. Reakcja Polaków była natychmiastowa, gdyż niemal natychmiast (14.05.1905 r.) zostaje powołany do życia pierwszy w Beskidach Zachodnich Oddział Towarzystwa Tatrzańskiego zwany „Babiogórskim” z siedzibą w Makowie (od 1910 r. w Żywcu). Czołową postacią oddziału był dr Hugo Zapałowicz, który doprowadził do wybudowania na polanie Markowe Szczawiny pierwszego polskiego schroniska w tej części Beskidów. Kolejne lata upływają na organizacji życia turystycznego w rejonie Babiej Góry, na ograniczaniu dominacji Beskidenverein, oraz na stopniowym rozwoju innych atrakcyjnych terenów. W 1918 roku Polska odzyskała niepodległość, a w cztery lata później po tzw.”reformie statutowej” zmieniono nazwę organizacji na Polskie Towarzystwo Tatrzańskie.
Schronisko na Pilsku
PTT BIELSKO , PTT BIAŁA – powstanie kół, a następnie oddziałów
Trudno jest określić dokładną datę powstania Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Bielsku, gdyż archiwum zostało zniszczone podczas wrześniowych działań wojennych. Jednak na podstawie wzmianek ukazujących się w „Wierchach” możemy ustalić, że w 1924 roku doszło do zawiązania Koła PTT w Bielsku przy Oddziale „Beskid Śląski” w Cieszynie (pierwszy prezes inż Kazimierz Markiewicz), natomiast 5 marca 1926 roku powstało Koło PTT w Białej przy Oddziale Babiogórskim w Żywcu (pierwszy prezes prof. Józef Braszka). Obydwa koła cieszyły się wielkim zainteresowaniem wśród mieszkańców, gdyż na 8.000 członków PTT w 1927 roku, prawie 1/4 z nich należała do koła w Bielsku lub Białej. Rozważano nawet utworzenie jednego Oddziału Śląskiego mającego powstać z połączenia obu kół, ale pomysł ten nie został zrealizowany. W styczniu 1930 roku koło bielskie na mocy uchwały Walnego Zgromadzenia przekształciło się w samodzielny Oddział PTT Bielsko. Podobnie stało się w przypadku koła w Białej, które w listopadzie 1933 roku także stało się Oddziałem PTT.
Druga wojna światowa to okres zawieszenia działalności górskiej towarzystwa. Beskidy stały się terenem walk pomiędzy niemieckimi wojskami, a żołnierzami walczącymi o wolność Polski. Szlaki górskie zamarły, a schroniska turystyczne stały się kwaterami bojowymi. Po zakończeniu działań wojennych doszło do wznowienia działalnośći PTT, a w dniu 18 lutego 1945 roku utworzono jeden Oddział PTT dla rejonu bielsko-bialskiego.
Polskie Towarzystwo Tatrzańskie zostało rozwiązane 16 grudnia 1950 roku, tym samym oddziały bielsko-bialski i żywiecki przestały istnieć. Jednak po niemal 40 latach nastąpiła reaktywacja PTT, bowiem w 1988 roku zarejestrowane zostało Towarzystwo Tatrzańskie z siedzibą w Katowicach, które jest spuścizną organizacji założonej w 1873 roku. W Bielsku-Białej spotkanie założycielskie odbyło się w styczniu 1990 r. (prezes Jerzy Pukowski), natomiast rejestracja Oddziału PTT Bielsko-Biała nastąpiła w dniu 15 marca 1993 r. (prezes Jan Weigel). W czerwcu 1995 roku powołano do życia Koło PTT w Żywcu, którego prezesem został Marian Kaszkur, które cztery lata później przekształciło się w Oddział PTT (prezes Mieczysław Maciej Pająkowski). Od 2008 roku prezesem Oddziału PTT w Bielsku-Białej jest Szymon Baron.
Wielka Racza
Obiekty związane z funkcjonowaniem PTT w Bielsku i PTT w Białej w latach 1924-1950.
1.Schronisko na Stożku – dzięki staraniom koła PTT w Białej w 1928 roku wykończono wnętrze schroniska i urządzono salę klubową.
2.Schronisko na Wielkiej Raczy – Oddział PTT w Bielsku w 1934 roku wykupił na Wielkiej Raczy parcelę wraz z nieukończonym budynkiem i w grudniu 1937 roku otworzył tam schronisko turystyczne.
3.Schronisko na Przegibku – przy bielskim Oddziale PTT działało Koło PTT w Dziedzicach, które w 1935 roku wykupiło drewniany budynek na Przegibku w Beskidzie Żywieckim i urządziło w nim schronisko turystyczne.
4.Schronisko w Zwardoniu – Oddział PTT w Bielsku wraz z Oddziałem Babiogórskim PTT w Żywcu w 1931 roku zakupił teren, a następnie wybudował jedno z najnowocześniejszych schronisk w górach mogące pomieścić 120 osób. Schronisko twarte zostało 6 stycznia 1933 roku, a kolejną inwestycja była budowa drogi do obiektu.
5.Stacja noclegowa na Przełęczy Salmopol – bielski Oddział PTT w listopadzie 1932 roku zagospodarował i oddał do użytku salę noclegową w istniejącym prywatnym Schronisku na Białym Krzyżu
6.Schronisko na Hali Mizowej pod Pilskiem – jesienią 1926 roku Oddział Babiogórski PTT w Żywcu zakupił działkę na Hali Miziowej pod budowę schroniska. Uroczyste otwarcie schroniska nastąpiło w dniu 20 lipca 1930 roku, a obiekt uważany był za jeden z najpiękniejdzych w Karpatach. Inwestycja współfinansowana była przez Koło PTT w Białej.
7.Prywatne schronisko „Widok na Tatry”– w lutym 1928 roku Oddział Babiogórski PTT w Żywcu podpisał umowę na prowadzenie stacji turystycznej w schronisku państwa Sikorów na Magurce Wilkowickiej, która od 1934 do 1939 roku zarządzana była przez Oddział PTT w Białej
8.Stacja Turystyczna na Górze Żar – w 1928 roku Oddział Babiogórski PTT w Żywcu podpisał umowę na prowadzenie stacji turystycznej w dobudówce domu, którą w następnych latach zarządzał Oddział PTT w Białej.
9.Schronisko na Trzech Kopcach – w 1938 roku bielski Oddział PTT otworzył stacje turystyczną w prywatnym schronisku Urbankego.
10.Schronisko na Szyndzielni – po zakończeniu II wojny światowej Oddział PTT w Bielsku-Białej zarządzał dawnym schroniskiem Beskidenverein na Szyndzielni.
11.Schronisko na Błatniej – po zakończeniu II wojny światowej Oddział PTT w Bielsku-Białej zarządzał dawnym schroniskiem „Naturfreunde” na Błatniej, które otwarto dla turystów w 1946 roku.
12.Schronisko na Koziej Górze - po zakończeniu II wojny światowej Oddział PTT w Bielsku-Białej zarządzał dawnym schroniskiem Beskidenverein na Koziej Górze, które otwarto dla turystów w 1946 roku.
Trudno jest zwięźle podsumować działalność kilku pokoleń ludzi, dla których Karpaty stanowiły i stanowią najbardziej istotną treść życia. Tak wiele zmieniło się w górach od momentu, gdy pierwsi turyści korzystając z lokalnych przewodników pokonywali wielodniowe przeciwności, by znaleźć się na szczycie Świnicy lub Babiej Góry. Dziś korzystamy z wielopokoleniowego trudu zawziętych pasjonatów zauroczonych pięknem Tatr, Pienin i Beskidów, którzy każdy dzień poświęcali malowanym perciom, przepastnym dolinom i strzelistym graniom. Dobrze pamiętamy radość pionierów zawiązujących Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie, zachwyt artystów dla których Tatry stały się synonimem najwyższych wartości ucieleśnionych w tworzonym „stylu narodowym”, upór doktora Hugo Zapałowicza w dążeniu do budowy pierwszego polskiego schroniska w Beskidach Zachodnich, oraz żołnierski rygor generała Mariusza Zaruskiego w ćwiczeniu zakopiańskich górali, pierwszych ratowników TOPR. Historia turystyki zorganizowanej w Beskidach Zachodnich rozpoczyna się od powołania Oddziału Babiogórskiego, którego działacze powołali do życia Koło PTT w Białej. W tym czasie działało już Koło cieszyńskiego PTT w Bielsku, w kolejnych latach powstały ddziały PTT w obydwu miastach, a po drugiej wojnie światowej doszło do połączeniu obydwu jednostek. Oddział PTT Bielsko-Biała jest częścią pieknej historii ldzi związanych z górami, a jego dzieje mocno splecione są z losami żywieckich miłośników turystyki.
Autor: Robert Słonka
Bibliografia:
1. Dzieje Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, W. Krygowski, Warszawa-Kraków 1988 r.
2. 100 lat Oddziału Babiogórskiego TT, PTT, PTTK w Żywcu, Żywiec 2008 r.
3. http://www.bielsko.ptt.org.pl (opr. Szymon Baron” Historia Oddziału”, 2004 r.)
Zdjęcia:
http://www.muzeumtatrzanskie.com.pl/
Zbiory własne członków PTT Bielsko-Biała
