Stanisław Szczotka urodził się 13 lutego 1912 roku w Milówce. Rodzice Stanisława byli ludźmi ubogimi lecz zarazem postaciami bardzo ciekawymi i oboje wpłynęli w bardzo znaczącym stopniu na wykształcenie syna. Po matce odziedziczył Stanisław talent, intelekt, ponadto matka zaszczepiła w nim zamiłowanie do historii, co miało duży wpływ na dalsze życie i koleje losu młodego Szczotki. Również ojciec był odpowiedzialny za historyczne zainteresowania syna. Był on stojałowczykiem pracującym na niewielkim i słabo prosperującym gospodarstwie. Posiadał doskonałą pamięć oraz umiejętność gawędziarską. Co więcej - posiadał znaczny bagaż doświadczeń. Pomimo trudnej sytuacji materialnej rodzice wysłali Stanisława na nauki do gimnazjum w Żywcu. Był to okres trudny dla młodego ucznia, nie tylko ze względu na braki elementarnych rzeczy, jak chociażby własne zimowe obuwie, ale też dystans innych uczniów do niego - jako osoby spoza Żywca oraz potrzeba dorabiania poprzez udzielanie korepetycji. Dzięki determinacji i chęci nauki ukończył Szczotka żywieckie gimnazjum w roku 1930. Początkowo marzył o studiach medycznych, te jednak wymagały sporych środków finansowych, na co niestety rodziców nie było stać, wobec tego wybór padł na studia humanistyczne i w 1932 roku rozpoczął naukę na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Podobnie jak w gimnazjum musiał łączyć naukę z udzielaniem korepetycji i dorywczymi zajęciami . Mimo to wszedł Szczotka w kontakty ze znanymi historykami o ugruntowanej pozycji a wyniki egzaminów były celujące. Na drugim roku studiów Szczotka trafił na seminarium z historii kultury polskiej, prowadzone przez prof. Stanisława Kota i pod kierunkiem tego naukowca napisał Stanisław pracę magisterską - studium o synodach arian polskich. Praca ta, po niewielkiej korekcie, została następnie przyjęta jako doktorska. W wieku 24 lat Stanisław Szczotka objął asystenturę na UJ. W latach 1934-1937 nie tylko intensywnie pracował naukowo, ale również zajmował się działalnością polityczną w stronnictwie Ludowym. W tym czasie precyzują się też zainteresowania badawcze młodego naukowca i koncentruje się on na Żywiecczyźnie - m.in. aktywnie działa w Kole Towarzystwa Szkoły Ludowej im. Adama Asnyka w Żywcu i utworzonej przy nim Sekcji Miłośników Żywiecczyzny. Właśnie dzięki Stanisławowi Szczotce powstaje w Żywcu jedno z pierwszych międzywojennych pism regionalnych - "Gronie" - do dziś uważane za jedno z najważniejszych dla regionalistyki. Działalność naukowa Szczotki nie ograniczała się jednak do Żywiecczyzny i kwartalnika "Gronie". Publikował również we Lwowie wyniki ważnych badań nad powstaniem chłopów polskich pod przewodnictwem Kostki Napieralskiego a także ciekawy materiał z pogranicza historii i etnografii - "Wędrowni handlarze olejków lekarskich w dawnej Polsce". Na uwagę zasługuje również praca dotycząca stosunków Śląska z Żywiecczyzną od XVI w do upadku Rzeczpospolitej. Co szczególnie warte podkreślenia - Szczotka edytował rękopis "Dziejopisu żywieckiego" Andrzeja Komonieckiego, przygotował go do druku i to dzięki niemu dziś możemy poznawać historię Żywca. Pierwsze wydanie tej nieocenionej publikacji ukazało się w roku 1937, nakładem Sekcji Miłośników Żywiecczyzny.

Po wybuchu II wojny światowej ten wybitny historyk, socjolog wsi, regionalista i z zamiłowania etnograf, podzielił los wielu innych intelektualistów i trafił do obozu koncentracyjnego najpierw w Dachau, a następnie w Sachsenhausen. W roku 1940 szczęśliwie wrócił do rodziny i osiadł z nią w powiecie stopnickim na Kielecczyźnie. Rozpoczął tam działalność w Batalionach Chłopskich w oddziałach Rocha i podczas walk o przyczółek baranowski został ponownie aresztowany przez okupanta. Uciekł z obozowego transportu i od połowy roku 1944 ukrywał się w Krakowie, uczestnicząc jednocześnie w tajnym nauczaniu. 1 stycznia 1946 roku wrócił do pracy naukowej na UJ, zostając docentem a 1 września tegoż roku obejmując jako profesor nadzwyczajny Katedrę Historii i Socjologii Wsi na Uniwersytecie Poznańskim. W roku 1952 po przeniesieniu na Wydział Filozoficzno-Historyczny został jego dziekanem. Od roku 1954 zajmował także stanowisko kierownika Pracowni Historycznej Rolnictwa i Hodowli w Polsce przy Instytucie Historii Kultury Materialnej PAN. Jak więc widzimy, kariera naukowa prof. Szczotki po wojnie nabierała tempa, co niestety zostało przerwane jego tragiczną śmiercią. 11 sierpnia 1954 roku - według oficjalnej wersji wypadł on z pociągu pod Kępnem. Pogłoski głoszą jednak, że "pomógł" w tej śmierci ktoś z Urzędu Bezpieczeństwa. Pogrzeb tego wybitnego historyka, który wywarł nieoceniony wpływ na stan badań nad historią naszego regionu odbył się 16 sierpnia w Poznaniu na Cmentarzu Górczyckim.

Zainteresowanych postacią Stanisława Szczotki odsyłam do artykułu Ireneusza Jeziorskiego:

I. Jeziorski, Legenda Stanisława Szczotki, "Kalendarz Beskidzki" 2012, s. 88-92.

Oprac. Paweł Wnętrzak

Kopiowanie materiałów zabronione.