Diecejza bielsko-żywiecka opublikowała ciekawy cykl filmowy na temat drewnianych świątyń Beskidzkiego Muzeum Rozproszonego.

Pierwszy odcinek wakacyjnych wędrówek po drewnianych świątyniach Beskidzkiego Muzeum Rozproszonego. Ks. dr Szymon Tracz we wnętrzu zabytkowego obiektu rozmawia z red. Miriam Arbter-Korczyńską z “Anioła Beskidów” nt. historii kościoła św. Andrzeja Apostoła w Gilowicach.

Jak głosi miejscowa tradycja nazwa Gilowic pochodzi od gili, które chętnie gnieździły się nad przepływającą przez wieś rzeką Łękawką. Na miejscu dzisiejszego kościoła stała wcześniejsza drewniana świątynia, która była sercem parafii wzmiankowanej po raz pierwszy w spisie świętopietrza z lat 1325-1327. Z wysokości złożonej ofiary na rzecz Stolicy Apostolskiej wynika, że parafia liczyła 192 mieszkańców. Aż do 1992 roku parafia wchodziła w skład najpierw dekanatu oświęcimskiego, a od 1644 roku żywieckiego w rozległej diecezji krakowskiej. Obecnie należy do dekanatu żywieckiego w diecezji bielsko-żywieckiej. Z nieznanych przyczyn w XV wieku siedzibę parafii z Gilowic przeniesiono do sąsiedniego Rychwałdu. Gilowice stały się filią tamtejszej parafii aż do 1890 roku, kiedy powołano tu ekspozyturę. Dopiero 9 listopada 1924 roku biskup krakowski kardynał Adam Stefan Sapieha na nowo powołał samodzielną parafię w Gilowicach.

Pierwszy kościół w Gilowicach pw. św. Andrzeja Apostoła został wybudowany z drewnianych bali, co było charakterystyczne dla terenów górskich, bogatych w drewniany budulec. Nie była to obszerna świątynia. Składała się najprawdopodobniej z kwadratowego prezbiterium skierowanego na wschód, przylegającej do niego od północy małej zakrystii, a od zachodu podłużnej nawy. Całość przykrywał płaski drewniany strop. Około 1546 roku kościół konsekrował krakowski biskup sufragan Erazm Ciołek. Źródła podają, że prezbiterium było polichromowane, a na belce tęczowej pomiędzy prezbiterium i nawą stał krzyż. Być może ołtarz główny zdobiła zachowana do dziś drewniana figura stojącej Madonny z Dzieciątkiem z 3. ćw. XIV wieku. Świątynia najprawdopodobniej nie posiadała wieży, a zachowane dwa dzwony z XVI wieku były zawieszone na prostej, drewnianej konstrukcji w kształcie krosen, stojącej obok kościoła.

Kościół gruntownie wyremontowano w 1635 roku za staraniem ks. Baltazara Szumskiego, proboszcza rychwałdzkiego. Kilka lat później w 1641 roku cieśla żywiecki Jerzy Wiśnicki dostawił do niego wieżę o charakterystycznie pochyłych ścianach, zwieńczoną tzw. izbicą, czyli pomieszczeniem na dzwony i nakrytą ostrosłupowym hełmem. W międzyczasie, na zlecenie ks. Szumskiego, we wnętrzu kościoła malarz Fabian Sobinowicz z Żywca stworzył późnorenesansową polichromię. Z fundacji kolejnego proboszcza z Rychwału, ks. Andrzeja Plucińskiego, w 1708 roku powstał ołtarz główny. W starym kościele przy łuku tęczowym stały dwa ołtarze boczne – Krzyża Świętego i św. Andrzeja Apostoła. W poł. XVIII wieku powstał trzeci ołtarz boczny św. Judy Tadeusza. Dodatkowo w 1716 roku na chórze kościoła ustawiono niewielki pozytyw organowy.

2 lipca 1756 roku w Rychwałdzie konsekrowano nowy, murowany kościół parafialny. Dotychczasową, drewnianą świątynię wybudowaną przed 1545 i konsekrowaną przez biskupa Erazma Ciołka postanowiono przenieść do Gilowic. Dlatego zaraz po zakończeniu uroczystości w Rychwałdzie, w lipcu 1756 roku, rozebrano tamtejszy stary kościół i przeniesiono go do Gilowic, gdzie złożono go na miejscu dotychczasowego, z którego zachowano tylko wieżę. Elementy starego kościoła z Gilowic posłużyły do wzniesienia w Rychwałdzie, na miejscu przeniesionej świątyni drewnianej stojącej do dziś, kaplicy pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Wszystkie prace zakończono w październiku 1756 roku. Wcześniej, 13 sierpnia przeniesiony kościół w Gilowicach poświęcił ks. Szymon Gorylski, proboszcz z Rychwałdu.

Wraz z kościołem do Gilowic przeniesiono dwa ołtarze boczne, dziesięciogłosowy pozytyw, ambonę oraz kilka niezachowanych obecnie rzeźb. W 1895 roku za staraniem ks. Franciszka Szewczyka rozebrano płaski strop i założono pozorne sklepienie kolebkowe, a ściany pokryto tynkiem położonym na trzcinie. Dlatego na strychu kościoła ponad sklepieniem na ścianach nawy i prezbiterium zachowały się fragmenty dawnej polichromii Fabiana Sobinowicza z 1635 roku. W 1902 roku powstał ołtarz św. Antoniego, a w 1919 roku snycerz Stanisław Jarząbek z Kęt wykonał ołtarz do kaplicy bocznej ku czci Najświętszego Serca Pana Jezusa. Za staraniem proboszcza ks. Władysława Kaczmarczyka kościół powiększono w latach 1933-1934 według planów wykonanych przez Bogdana Tretera, konserwatora wojewódzkiego z Krakowa. Przedłużono wtedy nawę ku zachodowi, co wiązało się z przesunięciem wieży oraz przeniesiono na wysokość zakrystii kaplicę boczną Najświętszego Serca Pana Jezusa. Kaplica wcześniej przylegała do nawy od południa. Wtedy też zrekonstruowano, obiegające kościół, drewniane ganki przykryte gontem nazywane sobotami, gdyż pod nimi chronili się wierni, którzy już w sobotę przychodzili na niedzielne nabożeństwa z odległych miejscowości.  W lipcu 1993 roku pochodzący z Gilowic Stanisław, Czesław i Jarosław Wąsek wykonali obecną polichromię we wnętrzu świątyni, która powtarza wcześniejszą dekorację z 1947 i 1972 roku. Na przestrzeni lat 1998-2012 przeprowadzono konserwację wyposażenia świątyni i zakrystii, a w latach 2020-2021 wykonano gruntowny remont bryły kościoła, polichromii i okalającego go ogrodzenia.

W obecnym kształcie kościół pw. św. Andrzeja Apostoła w Gilowicach jest w całości drewnianą świątynią zwróconą ku wschodowi. Do zamkniętego trójbocznie węższego prezbiterium przylega od zachodu szersza nawa na rzucie prostokąta, zamknięta czworoboczną wieżą z urządzoną pod nią obszerną kruchtą. Wieżę wieńczy izbica i ostrosłupowy hełm. Od północy do prezbiterium przylega czworoboczna zakrystia, a od południa podobna kaplica Najświętszego Serca Pana Jezusa. Kościół przykrywa spadzisty dach gontowy wsparty na unikalnej, późnogotyckiej więźbie. Nad prezbiterium nadwieszono wieloboczną wieżyczkę na sygnaturkę z latarnią.

Wnętrze prezbiterium i starszą część nawy przykrywa pozorne sklepienie kolebkowe. Pomiędzy prezbiterium a nawą znajduje się półkolista tęcza z profilowaną belką tęczową. Ustawiono na niej rzeźbiony krucyfiks oraz wycięte w desce i polichromowane postacie Matki Boskiej i św. Jana Apostoła. W dobudowanej części nawy od zachodu urządzono chór muzyczny. W prezbiterium ustawiono barokowy ołtarz główny z dwoma obrazami pełniącymi rolę zasuw. Dwa XVII-wieczne ołtarze boczne stoją przy łuku tęczowym, a trzeci przy północnej ścianie nawy. Kolejny ołtarz ustawiono w bocznej kaplicy, gdzie na ścianach na półkach umieszczono procesyjne feretrony. Przy prawym ołtarzu bocznym stoi kamienna chrzcielnica z drewnianą nakrywą, a przy ołtarzu lewym dawna, kamienna chrzcielnica z 1440 roku. Na strychu kościoła ponad sklepienie zachowały się fragmenty późnorenesansowej polichromii Fabiana Sobinowicza z 1635 roku, znajdujące się także za ołtarzami bocznymi. Kościół otacza wieniec drzew i ogrodzenie wykonane z drewnianych bali z ciekawą czworoboczną bramką wejściową od wschodu i bramą od zachodu.

1. Ołtarz główny

        Ołtarz główny w Gilowicach powstał ok. 1708 roku z fundacji księdza Andrzeja Plucińskiego, ówczesnego proboszcza z Rychwałdu.  Stanowi przykład ciekawej struktury architektonicznej, nawiązującej w swojej symbolice do bramy Nieba (Porta coeli). W centralnej niszy znajduje się figura Matki Boskiej z Lourdes z 1907 roku, a na dwóch zasuwach barokowe obrazy ze sceną Powołanie św. Piotra i Św. Anna Samotrzeć.  Zgodnie z małopolską tradycją w górnej części ołtarza ustawiono rzeźby świętych Apostołów Piotra i Pawła symbolizujących filary Kościoła Powszechnego. Św. Paweł trzyma otwartą księgę z zapisaną w niej modlitwą Ojcze nasz w języku staropolskim. Nad bocznymi bramkami ołtarza stoją figury św. Wojciecha i św. Stanisława symbolizujących filary Kościoła polskiego. W zwieńczeniu nastawy znajduje się obraz Pana Jezusa Cierpiącego w typie Ecce Homo. Na szczycie retabulum umieszczono rzeźbę św. Michała Archanioła walczącego z diabłem. Z lewej strony można podziwiać figurę św. Jana Apostoła, a z prawej późnogotycką rzeźbę św. Barbary z pocz. XVI wieku.

2. Ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej (prawy)

        Ołtarz boczny Matki Boskiej Częstochowskiej stanowi przykład XVII-wiecznej struktury architektonicznej wzbogaconej bogatą snycerką. W jego centrum umieszczono kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej z pocz. XX wieku, a w zwieńczeniu wizerunek klęczącego św. Franciszka z Asyża. Po bokach dolnej kondygnacji z korynckimi kolumnami znajdują się tzw. uszaki, czyli ażurowe elementy ornamentalne przypominające uszy. Natomiast w górnej części ustawiono wielobarwne figury aniołów trzymające narzędzia Męki Pańskiej tzw. Arma Christi (drabinę, gąbkę na trzcinie, obcęgi, młotek oraz chustę Weroniki z pełnoplastycznie rzeźbioną głową Chrystusa), gdyż pierwotnie ołtarz był poświęcony Krzyżowi Świętemu. Nastawę zdobi drewniane tabernakulum z porcelanową figurką Dzieciątka Praskiego (Pražské Jezulátko) w aksamitnej sukience. W ołtarzu na zasuwie znajduje się malowany na desce ludowy obraz Matki Boskiej Bolesnej w typie Pietà.

3. Ołtarz św. Barbary (lewy)

        Ołtarz św. Barbary, podobnie jak ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej, powstał w 1. połowie XVII wieku do kościoła w Rychwałdzie. Do Gilowic trafił wraz z przeniesioną świątynią. Pierwotnie był pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej, o czym przypomina, umieszczony na zasuwie, malowany na desce obraz z tym przedstawieniem. Ołtarzem w Rychwałdzie opiekowało się Bractwo Szkaplerza św., dlatego w jego zwieńczeniu namalowano scenę przekazania szkaplerza karmelitańskiego św. Szymonowi Stockowi przez Madonnę z Dzieciątkiem 16 lipca 1251 roku w Cambridge. Do maryjnego charakteru ołtarza odnosi się także scena Zwiastowania Najświętszej Marii Pannie widoczna w dolnej części ołtarza. Bractwo Szkaplerza św. działało w Rychwałdzie już od 1648 roku. Należeli do niego także parafianie z Gilowic. Obecne wezwanie nastawy wiążę się z centralnie umieszczonym obrazem św. Barbary z początku XX wieku, którą identyfikuje wieża, miecz i kielich z hostią.

4. Ołtarz boczny św. Antoniego z Padwy (Ukrzyżowania)

        Neobarokowy ołtarz św. Antoniego z Padwy (Ukrzyżowania) powstał w 1902 roku po przekształceniu starego ołtarza św. Judy Tadeusza z około 1708 roku. W jego centrum, w niszy, pomiędzy kolumnami umieszczono rzeźbiony krucyfiks na tle malowanej panoramy Jerozolimy. Po bokach ołtarza stoją figury Matki Boskiej Bolesnej z lewej i św. Jana Apostoła z prawej. W zwieńczeniu ukazano wyłaniającą się z obłoków postać Boga Ojca w otoczeniu aniołków posyłającego Ducha Świętego w postaci gołębicy. Wszystkie rzeźby wykonał Jan Wnętrzak, snycerz z Rychwałdu. Na mensie ołtarza stoi zakupiona w 1919 roku drewniana figura św. Antoniego z Padwy z Dzieciątkiem połączona ze skarbonką. Zbierane przy tym ołtarzu ofiary były przeznaczone na tzw. „chleb św. Antoniego” – pomoc dla ubogich, zapoczątkowaną w Tuluzie przez Ludwikę Bouffier w 1890 roku.

5. Ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa w kaplicy bocznej

Ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa w kaplicy bocznej jest dziełem z 1919 roku cenionego w Kętach rzeźbiarza Stanisława Jarząbka. W swoim kształcie nawiązuje do kolumnowych ołtarzy barokowych popularnych w Małopolsce przez cały wiek XIX i XX. W jego centrum w płytkiej wnęce umieszczono płaskorzeźbioną scenę przedstawiającą stygmatyzację św. Franciszka z Asyża na Górze Alwerni 14 września 1224 roku. Scena wzorowana jest na słynnym fresku Giotta w Górnej Bazylice św. Franciszka w Asyżu. Na zasuwach umieszczono dwa obrazy malowane na płótnie przez malarza Jana Stankiewicza z Oświęcimia. Pierwszy z nich przedstawia w półpostaci Chrystusa ukazującego swoje promieniujące Boskie Serce. Drugi obraz z kolei wyobraża Matkę Boską Różańcową z Dzieciątkiem na rękach, które przekazuje różaniec św. Dominikowi i św. Katarzynie Sieneńskiej. Przedstawienie Najświętszego Serca Pana Jezusa nawiązuje do wizji, jakie miała żyjąca w latach 1647-1690 wielka propagatorka kultu Serca Bożego św. Małgorzata Maria Alacquoc z zakonu sióstr wizytek. Natomiast Matka Boska Różańcowa związana jest z ożywieniem modlitwy różańcowej w XIX wieku i powstawaniu tzw. Żywego Różańca zrzeszającego wiernych w tzw. Różach różańcowych składających się z 15 osób.

6. Ambona

Zawieszona przy łuku tęczowym na północnej ścianie prezbiterium drewniana ambona została wykonana w 1. poł. XVII wieku do kościoła w Rychwałdzie. Składa się z kosza, zaplecka, baldachimu i prowadzących na nią schodów usytuowanych w zakrystii. Kosz ambony zdobi przedstawienie nauczającego Chrystusa jako Salvator mundi, dlatego Jezus w ręku trzyma ziemski glob. Zbawicielowi towarzyszą czterej Ewangeliści, rozdzieleni kolumienkami. W podniebiu baldachimu wyobrażono pełnoplastyczne przedstawienie Ducha Świętego w postaci gołębicy otoczonej promieniami. Ambona (z języka greckiego – anabainein – wstępować) w liturgii służyła do odczytywania Słowa Bożego oraz głoszenia homilii i kazań. Pierwsze ambony były kamienne i nawiązywały do pustego grobu Chrystusa w Jerozolimie, z którego płynie przesłanie o zmartwychwstaniu Zbawiciela. Po Soborze Trydenckim utrwalił się zwyczaj budowania wiszących ambon drewnianych. Umieszczony w nich baldachim stanowił podkreślenie wagi mówionego słowa Bożego i rangi kaznodziei działającego w mocy Ducha Świętego, o czym przypominało wyobrażenie gołębicy. Pełnił on także funkcję praktyczną, związaną z akustyką.

7. Droga krzyżowa

Czternaście stacji Drogi krzyżowej powstało w czasie, gdy ekspozytem w Gilowicach był ks. Antoni Kudasik (1883-1889). Zamówiono je w pracowni malarza Wincentego Krząstkiewicza /Chrząstkiewicza/ (1821-1889) z Żywca. Zachowany w Gilowicach cykl 14 stacji Drogi krzyżowej jest dobrym przykładem cechowego malarstwa uprawianego na prowincji w XIX wieku, jeszcze w duchu minionej epoki baroku. Malarz Wincenty w swoich stacjach wzorował się na pracach bardziej utalentowanego ojca – Antoniego Krząstkiewicza /Chrząstkiewicza/ (1790-1870). Z kolei ojciec wykorzystywał czternaście grafik ilustrujących poszczególne stacje Drogi krzyżowej sprzed 1743 roku, pochodzące z oficyny wydawniczej protestanta Martina Engelbrechta (1684-1756) z Augsburga. W Polsce kult drogi krzyżowej zaczął się wyodrębniać w XVI wieku i często przyjmował formę nabożeństwa do dróg Chrystusa. Układ czternastostacyjny począwszy od XVIII wieku zaczęli szerzyć bernardyni i reformaci. Aktualnie obowiązujący cykl 14 stacji upowszechniły się w XVIII wieku. W historii Polski nabożeństwo Drogi Krzyżowej zyskało szczególną wymowę w czasie zaborów, gdzie w osobie Chrystusa często widziano personifikację zniewolonej Ojczyzny, uciemiężonej przez zaborców

8. Łuk tęczowy z grupą Ukrzyżowania

Pomiędzy prezbiterium a nawą kościoła znajduje się półkolisty łuk tęczowy z poprzeczną belką. Ustawiono na niej krucyfiks oraz, wycięte w desce, malowane postacie Matki Bokiej i św. Jana Ewangelisty, które mogły powstać w 1903 roku. Umieszczanie grupy Ukrzyżowania na belkach tęczowych kościołów swoimi korzeniami sięga średniowiecza. Ten sposób eksponowania krzyża zalecał po Soborze Trydenckim św. Karol Boromeusz w 1577 roku, co później w 1601 roku nakazał w swojej diecezji biskup krakowski Bernard Maciejowski. Tak umieszczony krzyż miał przypominać wiernym, iż Zbawiciel jest Panem całego Wszechświata, który został przez Niego odkupiony. Sam zaś krucyfiks jest Drzewem Życia zasadzonym na Golgocie w centrum Wszechświata i jego dziejów. Chrystus na krzyżu, jak pisali niektórzy Ojcowie Kościoła, stał na ziemi niczym drabina bogata w szczeble prowadząca do nieba. Zbawiciel wiszący na krzyżu nie jest zwyczajnie zmarłym Chrystusem, jest Kyriosem – Panem własnej śmierci, Panem swego życia i Panem Kosmosu. Sam zaś krzyż jest Jego niebiańskim tronem.

9. Chrzcielnica

Chrzcielnicę w Gilowicach wykonano z piaskowca w kształcie smukłego kielicha w 1. poł. XIX wieku w nawiązaniu do form barokowych. Zamyka ją drewniana przykrywa z umieszczoną na niej rzeźbioną sceną Chrztu Chrystusa w Jordanie. W tym kształcie chrzcielnice pojawiły się w Małopolsce w XVI wieku jako transformacja średniowiecznego wzoru. Rytuał rzymski z 1614 roku nakazywał: „Chrzcielnica wina być umieszczona w odpowiednim miejscu, solidna pod względem materiału i kształtu (…) otoczona dookoła balustradą, zamkiem i kluczem zabezpieczona, i tak zamknięta, aby kurz i inne nieczystości nie mogły się dostać do jej wnętrza: o ile to możliwe, ozdobiona wizerunkiem św. Jana Chrzciciela udzielającego chrztu Jezusowi”.

10. Stara gotycka chrzcielnica

Gotycka chrzcielnica została odkuta po 1471 roku, kiedy to Żywiecczyzna została nadana przez króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka Piotrowi Komorowskiemu, pieczętującemu się herbem Korczak, który to został umieszczony na jej podstawie. Jest to najstarsze zachowane w Polsce przedstawienie tego herbu. Dodatkowo podstawę chrzcielnicy okala, mało już dziś czytelny, łaciński napis minuskułowym „anno xpo nato millesimo quadrag(esim)o” – „rok po narodzeniu Chrystusa 14…” Chrzcielnica w Gilowicach przynależy do stosunkowo licznej grupy podobnych, średniowiecznych chrzcielnic jakie zachowały się na terenie Małopolski z przełomu XV i XVI wieku. Chrzcielnice w formie kielichowej zrodziły się w tradycji Kościoła po zaniechaniu udzielania chrztu przez zanurzenie oraz rozpowszechnienie się praktyki chrztu dzieci. W czaszy chrzcielnicy przechowywano wodę do chrztu poświęconą w Wigilię Paschalną w Wielkanoc. Od XIII wieku polecano chrzcielnice zaopatrywać w nakrywy, co zapewniało czystość wody chrzcielnej, ale także chroniło ją przed kradzieżą, stąd też były one zamykane na klucz. Zazwyczaj chrzcielnice umieszczano w osobnej kaplicy lub nawie po stronie północnej (północ symbolizowała zło, którego człowiek pozbywał się podczas chrztu), a także po stronie zachodniej, która z kolei symbolizowała nieznajomość Boga. Chrzest był tarkowany jako przełamanie ciemności, oświecenie i odrzucenie zła.

11. Chór muzyczny i prospekt organowy

Chór muzyczny został usytuowany w zachodniej części nawy na odcinku wydłużenia kościoła w latach 30-tych XX wieku za czasów ks. proboszcza Władysława Kaczmarczyka. Na chórze umieszczono klasycyzujący prospekt organowy z instrumentem wykonanym w 1922 roku z inicjatywy ówczesnego proboszcza Teofila Papescha przez firmę Dominika Biernackiego z Włocławka. Organy 18 lipca 1922 roku poświęcił biskup krakowski książę Adam Stefan Sapieha. Na początku organy były siedmiogłosowe, w latach 60-tych przerobiono je na 8-głosowe, a obecnie posiadają 14 głosów pneumatycznych.

12. Polichromia w kościele

Polichromia w technice wapiennej powstała na podkładzie tynku położonego na trzcinie. Wykonali ją w lipcu 1993 roku pochodzący z Gilowic Stanisław Wąsek i jego synowie Czesław i Jarosław. Dekoracja malarska pokrywa sklepienie kościoła oraz jego ściany. Składają się na nią przedstawienia figuralne oraz ornamentyka roślinno- ornamentalna z wkomponowanymi w nią symbolami Najświętszego Serca Pana Jezusa, Niepokalanego Serca Marii i Eucharystii. W konsze prezbiterium ponad ołtarzem głównym ukazano, wyłaniającego się z obłoków, w półpostaci Boga Ojca w otoczeniu uskrzydlonych główek aniołków. Centrum sklepienia nawy wypełnia kompozycja z przedstawieniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. Stanisław Wąsek pierwszą polichromie o zbliżonej formie dekoracyjnej wykonał w kościele w 1947 roku. Następnie ją odnowił w 1972 roku. Polichromia w Gilowicach wyrasta z tradycji polichromii młodopolskich, jakie cieszyły się dużą popularnością pod koniec XIX wieku oraz w pierwszym trzydziestoleciu wieku XX, co zapoczątkował w Krakowie Jan Matejko i Stanisław Wyspiański.

13. Polichromia na strychu kościoła

Na strychu kościoła, ponad obecnym sklepieniem kolebkowym, zachowały się fragmenty późnorenesansowej polichromii Fabiana Sobinowicza z Żywca z 1635 roku. Polichromię wykonano w technice tempery kładzionej bezpośrednio na drewno. Na ścianach prezbiterium zachował się wieńczący fryz ornamentalno-roślinny z dominującym motywem stylizowanych, soczystych liści akantu i waz z kwiatami. Natomiast, na ścianach nawy, częściowo zachowany został fryz utworzony z pięciu medalionów po każdej stronie z ukazanymi w półpostaci prorokami ze Starego Testamentu. Medaliony otacza soczysta ornamentyka o żywiołowej kolorystyce utworzona ze stylizowanych motywów roślinno-kwiatowych i bukietów kwiatów w wazach. Do naszych czasów w Gilowicach przetrwała także scena Zesłania Ducha Świętego na lewej ścianie łuku tęczowego za ołtarzem bocznym św. Barbary. Nieczytelna scena znajduje się również za ołtarzem Matki Boskiej Częstochowskiej. Na podstawie zachowanych fragmentów można przypuszczać, że późnorenesansowa polichromia kościoła była zakomponowana tak samo, jak dekoracje malarskie Fabiana Sobinowicza wykonane w 1630 roku w kościele św. Michała Archanioła w Łękawicy. Niestety zostały one zniszczone w czasie pożaru 28 października 1992 roku.

14. Obraz Św. Anna Samotrzeć na zasuwie w ołtarzu głównym

Malowany na płótnie w technice olejnej obraz Św. Anny Samotrzeć (104 cm x 181 cm) powstał ok. 1706 roku. Do Gilowic podarowała go Anna Komecka, burgrabini krakowska. Dzieło przedstawia siedzące w komnacie Matkę Boską i św. Annę piastujące Dzieciątko Jezus. Artysta komponując obraz sięgnął do popularnego w polskim malarstwie tematu, który często był podejmowany w związku z popularnością kultu św. Anny oraz Bractwa dedykowanego jej imieniu. Wizerunek zawiera kilka odniesień symbolicznych. Maryja na obrazie ma odkrytą głowę co symbolizuje jej dziewictwo. Wiśnie, które Jezus przyjmuje od św. Anny, ze względu na czerwony kolor ich soku, symbolizują zbawczą krew Chrystusa przelaną na krzyżu, a ich gorzki smak gorycz męki. Z kolei otwarta księga trzymana na kolanach przez św. Annę wskazuje na wykształcenie, jakie otrzymała Maryja oraz na wypełnienie się proroctw Starego Testamentu dotyczące zbawienia.

Tekst: ks. dr Szymon Tracz

fot. Michał Reszka