Ile razy byliście zdziwieni, gdy goście ze Śląska wychodzili na dwór lub mieli ochotę na krupnioka? Nasze swojskie “na pole” i “kiszka/ kiska” a nawet “kaszanka” są bliższe naszemu sercu i czujemy się swobodnie słysząc znajome słowa. Podworzec, jarzyna, cumel… Myślimy, że to słowa góralskie, a jednak możemy je usłyszeć również w Krakowie i innych częściach Małopolski. Słowne “małopolanizmy”, czyli regionalizmy słowne to coś co łączy regiony. Czy znajdziemy wśród nich nasze słynne “a idze, idze”?
Czym są małopolanizmy?
Na początku XX wieku wyróżniano trzy odmiany regionalne polszczyzny: krakowską (małopolską), poznańską (wielkopolską) i warszawską (mazowiecką). Z czasem dodano jeszcze polszczyznę pomorską (Grudziądz, Tczew, Starogard), północnomałopolską (Łódź, Radom, Kielce, Lublin) i górnośląską. Jednak najpowszechniejsze są pierwsze trzy odmiany.
Wyrazy, ich formy, związki frazeologiczne czy sposoby wymowy charakterystyczne dla poszczególnych regionów (np. małopolskie wyrażenie ‘na pole’ i używane w pozostałych częściach kraju ‘na dwór’) noszą nazwę regionalizmów.
Jedna z pięknych opowieści Żywczanki mówi, że w dzieciństwie babcia wskazywała jej stronę Krakowa i mawiała “popatrz wnusiu tam bije serce Polski”, ponieważ Kraków, był dla nas, mieszkańców Żywiecczyzny, najważniejszym miastem, zaraz po Żywcu, oczywiście.
Dzieli nas spora odległość, ale Kraków, był zawsze kierunkiem podróży w celach handlowych czy kościelnych czy ‘za edukacją’, oczywiście tą wyższą. Kraków był naturalnym kierunkiem szlaków handlowych, zwłaszcza flisackich, ponieważ przez wieki spławiano drewno Sołą do Krakowa. W Krakowie załatwiało się wszelkie sprawy sądowe, no i ponad 1000-letnia przynależność Żywiecczyzny do archidiecezji krakowskiej. Wszystko to powodowało, że słowa migrowały, a że gwara górali żywieckich oparta jest na dialekcie małopolskim mamy tutaj swobodę wymianie słów, które należą do jednej kategorii.
A Wy, których małopolanizmów używacie nagminnie? Sprawdźcie swoją wiedzę w naszym quizie:
Co to są duszonki
- kociołek z ziemniakami, boczkiem i kapustą
- pogańskie święto
- świniobicie
Co znaczy sformułowanie “idze, idze”
- opowiadasz głupoty
- idź w nieznane
- Idź do sklepu
“Certolić się”, znaczy:
- złościć się
- robić coś zbyt powolnie, zbyt uważnie
- spieszyć się
cumel
- lizak
- smoczek dziecięcy
- narzędzie
Cyganić mówimy, gdy ktoś:
- kłamie
- kradnie
- śpiewa po cygańsku
sabaśnik to?
- tzw tromba/rura w piecu, piekarnik
- święto żydowskie
- piec chlebowy
O kim mówimy, że jest francą?
- o muchach
- o złośliwej kobiecie
- o chorobie wenerycznej
kajzerka to jaki produkt
- bułka
- chałka
- weka
co dodaje się do zupy?
- jarzynę
- warzywa
- włoszczyznę
co robi się ze światłem w pokoju?
- zaświeca/gasi
- włącza/wyłącza
- uruchamia
w Polsce je się kotleta mielonego, a w Małopolsce?
- kotleta po wiedeńsku
- sznycla/śnycla
- siekane
na spacer lub gdzieś bliziutko chodzimy
- pieszo
- na nogach
- piechotą
kastlik/nakastlik to
- skrzynka
- szafka nocna
- bransoletka
pularys to
- młody kawaler
- torba na zakupy
- portfel
Autor: Stowarzyszenie Beskidzki Dom
