W ubiegłym tygodniu przedstawiliśmy Wam ciekawostkę związaną ze Starym Zamkiem w Żywcu. Dziś pozostajemy w tym zakątku Żywca i zabieramy Was w podróż po historii i ciekawostkach związanych z żywieckim parkiem.

Fot. Paweł Gondek

Park zamkowy w Żywcu może poszczycić się jednym z najbardziej bogatych pod względem jakościowym drzewostanem w Polsce. Bez przesady można stwierdzić, że rosnące w nim drzewa iglaste, liściaste, krzewy i pnącza stanowią prawdziwą kolekcję dendrologiczną.

Podczas inwentaryzacji przeprowadzonej w roku 1977 stwierdzono, ze w naszym parku rośnie 7490 drzew, w tym 6237 liściastych, 1253 iglastych a także 388 pnączy i krzewów.

Najstarsze drzewa w żywieckim parku liczą 200-300 lat, przeważają natomiast drzewa 90-110 letnie. Drzew o charakterze pomnikowym jest blisko 100.

Z pewnym drzewem w parku wiąże się ciekawostka. Maria Steczkowska, która opisywała park żywiecki w roku 1852 zanotowała:

"...Jeden nauczyciela tutejszej szkoły, który uprzejmie oprowadzał nas po Żywcu, pokazał nam starą i bardzo piękną lipę, na której korze widać było niegłęboką i mało znaczącą rysę. Przed kilkudziesięciu latu piorun uderzył w to drzewo i rozdarł pień od góry do dołu. W tą rozdartą lipę włożono dokumenta historyczne, monetę ówczesną i parę butelek wina. Ściągnięto potem żelaznymi obręczami drzewo, które zrosło się tak, że nikt by się nie domyślił jakiemu uległo przypadkowi, a tym mniej, co w swoim wnętrzu kryje. Ciekawe więc, jak długo lipa przechowa powierzony depozyt?".

Informacje o ogrodzie przy zamku znaleźć można już w XVII - wiecznym inwentarzu zamku żywieckiego. O ogrodzie tym wspomina  również Andrzej Komoniecki, cytaty z "Dziejopisu..." odnoszące się do tego tematu możecie znaleźć na naszym portalu TU . Według żywieckiego kronikarza początek obecnemu parkowi dał ogród włoski, założony za zamkiem w roku 1712, pomiędzy ogrodem plebanii a tzw. domkiem chińskim. Założenie to powstało z inicjatywy Franciszka Wielopolskiego i jego małżonki Anny z Lubomirskich. Darń do ogrodu dostarczali chłopi pańszczyźniani, pochodziła ona z okolic karczmy w Rychwałdzie. Ogród włoski - wówczas najmodniejszy - składał się z 16 kwater, przez które przepływał kanał parkowy. Ponadto, wśród wspomnianych kwater stało 18 kamiennych posągów i altana.

Rok 1715 przyniósł powiększenie parku w kierunku wschodnim. Również w tym roku wzbogacił się o budynek oranżerii - pozostałością po niej jest budynek dawnej Komendy Uzupełnień (dziś budynek MOPS). Przed oranżerią znajdował się basen i fontanna, do której - według podań Komonieckiego - doprowadzano wodę z rzeczki Młynówki za pośrednictwem drewnianych rur. Prawdopodobnie granicą ogrodu włoskiego jest zachowany dąb znajdujący się dziś u wlotu alei lipowej.

W wyżej opisanej formie parkowy ogród przetrwał około wieku. W latach 1807-1817 Andrzej Wielopolski wraz z małżonką Karoliną Grabowską, przekomponowali ogród włoski na modny w epoce sentymentalizmu park angielski. Założenie zostało powiększone w kierunku południowym, przekopano również kanał, tworząc jednocześnie wyspę, na której znalazła się altana dawnego ogrodu włoskiego - Chiński Domek, na szczycie którego po dziś dzień widnieje herb Wielopolskich - Starykoń. Wokół wyspy powstały urokliwe, cieniste i kręte aleje.

Fot. Krzysztof Masiuk

Domek Chiński to obiekt zasługujący na szczególną uwagę. Ten charakterystyczny punkt parku żywieckiego jest unikalnym zabytkiem architektury ogrodowej końca XVIII wieku. W Polsce znane są jeszcze dwie zachowane tego typu budowle - pawilon chiński w parku w Jabłonnie koło Warszawy oraz altana chińska w parku w Wilanowie.

Karol Stefan Habsburg w latach 1900-1917 doprowadził żywiecki park do obecnego kształtu. Uregulowana została młynówka, powstał wodospad, który zachował się do lat 50-tych XX wieku. Rozebrano również budynki dawnego browaru, fabryki wódek i rosoliniów oraz fabrykę pudełek do cygar - budynki te znajdowały się pomiędzy pałacem a Dyrekcją Dóbr (obecnie budynek sądu). Z tego okresu pochodzi również aleja lipowa i aleja dębowa. Budynek oranżerii przestał pełnić swoją funkcję, gdyż pomiędzy parkiem a ulicą Komorowskich (teren dzisiejszego osiedla Parkowego) powstał ogród owocowo-warzywny, a przy nim kuchnia parkowa wraz z dużym budynkiem palmiarni i oranżerii - te budynki zostały rozebrane podczas budowy osiedla po II wojnie światowej.

Habsburg planował m.in. budowę mauzoleum grobowego rodziny Habsburgów w roku 1927, zaprojektowanego przez Franciszka Mączyńskiego. Miało ono powstać w pobliżu alei lipowej i mieć kształt rotundy. Jednak zamiast mauzoleum powstała kaplica grobowa Habsburgów przy południowej elewacji kościoła farnego. Do dzisiejszych czasów zachowały się plany upiększenia parku.

Fot. Paweł Gondek

Ostatnie upiększenia parku w stylu modernistycznym miały miejsce w latach 1933-1936. Wtedy arcyksiężna Alicja sprowadziła z Anglii znaną projektantkę ogrodów - Brendę Collins. Podczas tych prac zmieniono architekturę polan parkowych, powstały również kamienne mostki łukowe nad kanałami. W tym okresie powstał także - niezachowany - salon parkowy, z kamiennymi ławkami i specjalnie komponowaną roślinnością oraz herbarium. Zachowało się do naszych czasów rosarium, czyli ogród słoneczny. Dziś zobaczyć tam możemy efektowną fontannę z grą świateł, natomiast dawniej znajdował się tam basen z liliami wodnymi. Również z tego okresu pochodzi studnia na dziedzińcu przy pałacu.

Dziś odnowiony i zadbany żywiecki park cieszy dusze i ciała mieszkańców Żywca.

Oprac.: Ren

Źródła: Materiały Muzeum Miejskiego w Żywcu

Zdjęcia: Paweł Gondek, Krzysztof Masiuk

Kopiowanie materiałów zabronione.