Podczas tegorocznej - IV kwesty na rzecz ratowania zabytkowego cmentarza przy kościele Świętego Marka w Żywcu, organizowanej przez Towarzystwo Naukowe Żywieckie wolontariusze zebrali 8.625 zł. Kwota ta przeznaczona zostanie na renowację grobowca rodziny Nowotarskich. Kim był ostatni z pochowanych w tym grobowcu - Władysław Nowotarski? Niewątpliwie w bardzo dużym stopniu przyczynił się on do rozwoju Żywca.O postaci tej dowiecie się z artykułu Doroty Firlej "Władysław Nowotarski – wielki społecznik i patriota...", który publikujemy poniżej.

Pieniądze na rzecz ratowania zabytkowego cmentarz zbierali w tym roku: członkowie Towarzystwa Naukowego Żywieckiego, Burmistrz Żywca wraz z zastępcą, radni miejscy, dyrekcja Żywieckiej Biblioteki Samorządowej, uczniowie Szkoły Podstawowej nr 1 w Żywcu, uczniowie Zespołu Szkół Samochodowych w Żywcu, uczniowie Zespołu Szkół Budowlano-Drzewnych w Żywcu, uczniowie Technikum Fryzjerskiego Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Żywcu, absolwenci Liceum Ogólnokształcącego im. Kopernika w Żywcu, Bractwo Rycerskie z Żywca Chorągiew Żywiecka Zamku Żywieckiego oraz redakcja portalu www.zywiecinfo.pl

Władysław Nowotarski – wielki społecznik i patriota...

Władysław Franciszek Ksawery Nowotarski[1] urodził się 4 kwietnia w 1866 roku w Żywcu  jako syn Antoniego i Apolonii[2]. Władysław został ochrzczony 16 czerwca 1866 r. przez ks. Karola Wencelisa (ówczesny wikary żywiecki, późniejszy proboszcz w Cięcinie). Chrzestnymi byli: rzeźnik Franciszek Studencki i Apolonia Toczek.

Ojciec Antoni był cechmistrzem kowali[3].  Prowadził kuźnię, która mieściła się przy ul. Kościuszki 16 obok domu Antoniego Kasztelnika[4]. W okresie międzywojennym rodzinny interes przejął Ludwik Nowotarski (1876 – 1950), brat Władysława. Nowotarscy byli kowalami arcyksięcia Karola Stefana Habsburga. Ich słynna kuźnia została zamknięta przez okupanta w 1940 roku. Młodszy brat Władysława Leon przed wojną był dyrektorem uzdrowiska w Krynicy. Pozostali bracia Władysława to: Franciszek (1864-?), Józef (1868-1929) oraz Andrzej (1876-1878) oraz siostra Aniela Apolonia Groyecka (1881-1955).[5]

Władysław Nowotarski, pocz. XX w., zbiory Antoniny Podreckiej

Władysław Nowotarski był dwukrotnie żonaty. Pierwsza żona Stefania (1874-1901)[6] z domu Cyankiewicz zmarła bardzo młodo, małżeństwo trwało zaledwie trzy lata (1898-1901). Drugą żoną, od 1919 r., była Władysława Kwapniewska (1 voto Brablec). Jedna z sióstr Władysławy - Zofia wyszła za mąż za lwowskiego malarza Jana Kazimierza Olpińskiego w 1909 roku. Kilka miesięcy później Olpińscy przyjechali do Żywca,

a Władysław Nowotarski pomógł szwagrowi znaleźć posadę nauczyciela rysunków w Szkole Realnej w Żywcu. Państwo Olpińscy mieszkali w Żywcu do 1921 roku[7]. Jan Kazimierz Olpiński często portretował Władysława oraz jego drugą żonę. W zbiorach rodzinnych zachowały się: portret Władysławy Nowotarskiej w kapeluszu oraz portret Władysława Nowotarskiego z cygarem.

Jedyny syn z pierwszego małżeństwa Władysława Nowotarskiego – Zbigniew (1920-1941) podczas I wojny światowej służył  w Legionach Polskich, zginął w Katyniu[8]. Z drugiego małżeństwa pozostało dwóch pasierbów: Jerzy Brablec, profesor romanistyki w Krakowie oraz Stanisław Brablec, inżynier pracujący w Gliwicach.[9]

Władysław Nowotarski pobierał nauki w Żywcu, natomiast malarstwa uczył się w Krakowie i Monachium[10]. Również w Monachium przygotowywał się do zawodu nauczycielskiego, brał udział w licznych kursach dla nauczycieli, m.in. w latach 1892 i 1895.

Z Monachium Władysław wrócił w 1892 r. i rozpoczął pracę zawodową oraz  społecznikowską w rodzinnym mieście. Jeszcze w tym samym roku został jednym z założycieli Koła Towarzystwa Szkoły Ludowej (1892). W dniu 1 lipca 1893 roku z jego inicjatywy w Żywcu powstało Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Nowotarski jako naczelnik wszedł w skład pierwszego zarządu żywieckiego oddziału.

Jan Kazimierz Olpiński w pracowni w Żywcu, 1912 r. (w głębi, po prawej Wł. Nowotarski z cygerem), zbiory Piotra Olpińskiego

W latach 1904-5 Władysław Nowotarski uczył rysunku w Szkole Realnej. Nauka początkowo odbywała się w drewnianym domku na Rudzy oraz w kamienicy Trojanów, następnie w szkole przy ul. Zielonej. Nowy budynek „żywieckiej realki”, dziś 1 LO im. M. Kopernika, powstał dopiero w 1911 roku.

W latach 1921-1929 pełnił funkcję inspektora szkolnego powiatowego.

Nowotarski nauczał także rysunku w żywieckiej Szkole Ludowej Męskiej, a w latach 1928-1933 piastował tam funkcję dyrektora. Siedziba tej szkoły mieściła się w obecnym budynku Zespołu Szkół Ekonomiczno-Gatronomicznych. Jak wspomina Z. Marja Okuljar, w pierwszą rocznicę niepodległości 11 listopada 1919 r., Nowotarski zasadził przed szkołą mały dąbek, który został jednak wycięty w latach 70. XX wieku.[11]

Nowotarski pełnił również funkcję kierownika powstałej w 1896 r. żywieckiej Uzupełniającej Szkoły Przemysłowej. Swoim uczniom wpajał zdrowe zasady, których powinien trzymać się każdy rzemieślnik, chcący odnieść sukces w wybranym przez siebie zawodzie:

1. Wyucz się dokładnie procederu twego i nabierz pierwej dostatecznego doświadczenia, zanim założysz własny interes.

2. Zacznij interes prowadzić w małych rozmiarach.

3. Kup sobie najlepsze narzędzia rzemieślnicze.

4. Nigdy nie zakupuj więcej towaru, niż zapłacić możesz.

5. Strzeż się weksli.

6. Po odstawieniu zamówionej roboty poślij rachunek.

7. Tego, który najpóźniej trzy miesiące po otrzymaniu rachunku nie zapłaci – zaskarż.

8. Zapasy trzymaj ile możliwości pod zamknięciem.

9. Dopóki pracownicy twoi w warsztacie pracują – pracuj tam także.

10. Zapłać ludziom sumiennie, lecz żądaj również sumiennej roboty, względnie płać tyle, żeby nędzy nie zaznali.

11. Trzymaj w warsztacie swoim tylko ludzi trzeźwych, pracowitych, oszczędnych, bogobojnych i znających swój proceder doskonale.

12. Odstawiaj tylko takie przedmioty zamówione, które zostały zupełnie odrobione – abyś się nie naraził na wzgardę i pośmiewisko.

13. Jeśli na robocie nic zarobić nie możesz, to jej nie przyjmuj.

14. Jeśli zamówioną i przyjętą robotę zobowiązałeś się odstawić na dzień umówiony – to odstaw ją punktualnie.

15. Idź wcześnie spać a wstawaj rano.

16. Bądź umiarkowany we wszystkim.

17. Kochaj i szanuj twą żonę, bo ona jest twym najlepszym przyjacielem.

18. Ucz się zawsze; ucz wszystkiego aż do śmierci; przede wszystkim staraj się wydoskonalić w swym zawodzie, staraj się zostać najinteligentniejszym artystą pomiędzy twymi kolegami.

19. Bądź uprzejmym dla wszystkich, bo na grzeczności nikt dotychczas nie stracił.

20. Oszczędzaj i jeszcze raz oszczędzaj i nie marnuj twego ciężko zapracowanego grosza.[12]

Grono nauczycielskie Szkoły Ludowej Męskiej wraz z dyrektorem Władysławem Nowotarskim, zbiory Antoniny Podreckiej.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę Nowotarski zaangażował się także w prace na rzecz miasta. Za czasów burmistrza Antoniego Minkińskiego wszedł w skład Rady Miasta.

W roku 1934 Nowotarski obok Michała Jeziorskiego, Stanisława Szczotki, Adama Miksza był jednym z założycieli Towarzystwa Miłośników Ziemi Żywieckiej. Pierwsze zebranie odbyło się w domu kupca Trojana przy ulicy Kościuszki, gdzie mieściła się siedziba Koła Towarzystwa Szkoły Ludowej.

Nowotarski stał się także jednym z organizatorów Muzeum Ziemi Żywieckiej. Wspólnie z Michałem Jeziorskim, Stanisławem Szczotką, Walentym Augustynowiczem, Adamem Mikszem, Tadeuszem Charlewskim, Zdzisławem Mączyńskim zajmował się zbieraniem eksponatów z zakresu sztuki sakralnej, zabytków cechowych, okazów regionalnych i fauny. Nowotarski pozyskał dla muzeum obrazy z kościoła p.w. Przemienienia Pańskiego w Żywcu[13]. Pierwsza ekspozycja muzealna otwarta została w 1936 r. w szkole przy ulicy Zielonej, dwa lata później zbiory zostały przeniesione do budynku na rynku[14]. Przed 1938 r. podarował do zbiorów muzeum: Portret mieszczki w stroju żywieckim autorstwa Jana Kazimierza Olpińskiego; Portret mieszczan w strojach żywieckich pędzla Włodzimierza Tetmajera oraz Kościół św. Krzyża Stanisława Podgórskiego. Pierwszy obraz zaginął, pozostałe nadal znajdują się w zbiorach muzeum[15].

Nowotarski był także współredaktorem kwartalnika regionalnego Gronie, którego pierwszy numer ukazał się w 1938 r. Redaktorami głównymi periodyku byli: M. Jeziorski i St. Szczotka, w komitecie redakcyjnym znaleźli się: W. Augustynowicz, M. Czeska-Mączyńska, Wł. Nowotarski, L. Schrötter, J. Seruga, S.M. Stoiński[16].

Nowotarski był również jednym z pierwszych działaczy Oddziału Babiogórskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Żywcu[17].

Mało kto pamięta, iż inspektor Nowotarski należał też do grona największych żywieckich filatelistów w okresie międzywojennym, obok właściciela sklepu żelaznego Danka i dyrektora Seroga z Solali. Nowotarski specjalizował się w kolekcjach polskich wydań[18]. W 1936 r. na I Wszechsłowiańskiej Wystawie Filatelistycznej otrzymał list pochwalny za zbiór znaczków Port Gdański[19].

Portret Władysława Nowotarskiego z cygarem, 1912 r., zbiory Piotra Olpińskiego

Po wybuchu II wojny światowej Nowotarski wyjechał z miasta, okupację spędził w Kiełbasowie w Pewli Małej, po zakończeniu wojny powrócił do Żywca.

Przez całe swoje życie Nowotarski malował. Tworzył głównie pejzaże, martwe natury, bardzo modne w okresie międzywojennym kompozycje kwiatowe, portrety oraz sceny religijne. Jego obrazy przetrwały w zbiorach muzeum żywieckiego oraz w kolekcjach prywatnych. W zbiorach żywieckiego muzeum obecnie znajduje się 8 prac: akwarela  - Kościół Wszystkich Świętych w Starym Żywcu (MŻ-HA795/), Astry we flakonie (MŻ-dep.1341), Trójca Święta (MŻ-dep.998), Ucieczka do Egiptu (MŻ-dep.1000), Święty Andrzej Bobola (MŻ-dep.1016), Przemienienie Pańskie (MŻ-dep.1017), Święta Trójca (MŻ-dep.1040)[20]. Wszystkie prace powstały w okresie międzywojennym.

Władysław Nowotarski zmarł 27 października 1957 r. w żywieckim szpitalu w wieku 91 lat. Został pochowany na cmentarzu przy kościele św. Marka w rodzinnym grobowcu Nowotarskich, który sam na początku XX w. zaprojektował[21]. Był to ostatni pochówek na tym cmentarzu.

W  2012 r. Towarzystwo Naukowe Żywieckie podjęło się renowacji grobowca. Prace kontynuowane są w dalszym ciągu, prowadzi je konserwator dzieł sztuki – mgr Tadeusz Kalfas. Fundusze z IV kwesty zostaną przeznaczone na ratowanie rodzinnego grobu inspektora Władysława Nowotarskiego.

Zdjęcie grobowca rodziny Nowotarskich wykonane w 2010 roku. Tak wyglądał ten obiekt przed rozpoczęciem prac konserwatorskich.

Zdjęcie grobowca wykonane w roku 2013. Tak wygląda obiekt po wykonaniu większości prac konserwatorskich.

 Autor: Dorota Firlej

 Kopiowanie materiałów zabronione.