Zamek Orawski to jedna z najpiękniejszych warowni na Słowacji. Wzniesiony niezwykle śmiało na 112 metrowej skale nad brzegiem rzeki Orawy, robił niezapomniane wrażenie na średniowiecznych kupcach podążających szlakiem solnym z odległych zakątków Europy do Polski.
Znane jest powiedzenie, że „kto miał zamek, ten władał Orawą”, czyli kontrolował pogranicze polsko-węgierskie. Jego początki sięgają XIII wieku, gdy po najeździe Turków (1241 r.), postanowiono umocnić północną granicę Felvider czyli „Górnych Węgier”, oraz utworzyć centrum administracyjne tych terenów. Najwcześniej powstał Górny Zamek zwany Cytadelą, w następnych wiekach zamek rozrastał się „w dół” otaczając budynkami skalną iglicę. Jego właścicielem był król Bela IV, jednak już w tych odległych czasach odnajdujemy żywiecki akcent w jego historii bowiem w 1441 roku Panem na Zamku Orawskim zostaje polski magnat Piotr Komorowski.
Ród Komorowskich herbu Korczak pochodził z Komorowa w Księstwie Bełskim i uczestniczył w życiu politycznym nie tylko Królestwa Polskiego, ale także Królestwa Węgier i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Za czasów panowania króla Polski Władysława Warneńczyka, który w 1440 roku objął także koronę Węgier, szlachcic Piotr Komorowski otrzymał jako dziedziczne lenno 7 zamków: Rużomberok, Liptowski Hradek, Żabiniec, Stary Hrad, Liptowski Mikulasz i Orawski Zamek, oraz 4 miasta i 97 wsi. W kilka lat później otrzymał od króla tytuł „hrabiego na Orawie i Liptowie”. Jak widać Komorowski zarządzał potężnym terytorium, co świadczy o dużej pozycji polskiego szlachcica. Powszechnie znany jest jego konflikt polityczny z królem Węgier Maciejem Korwinem (od 1458 r.), którego podłożem była chęć jego detronizacji i doprowadzenia, by zasiadł na nim Władysław Jagiellończyk. Próba ta nie powiodła się i Komorowski zmuszony został do sprzedaży Zamku Orawskiego, wraz z Orawą i Liptowem za sumę 8.000 złotych. Król polski Kazimierz Jagiellończyk zrekompensował straty poniesione przez magnata i nadał mu w 1467 roku w posiadanie pobliskie „dobra żywieckie”, które stały się odtąd siedzibą rodową Komorowskich. Andrzej Komoniecki tak opisał te wydarzenia w swojej kronice : „ (…) wysoce urodzony pan Piotr Komorowski, hrabia liptawski i orawski, a pan na Żywcu dziedziczny ze swoją familją pieczętował, który tu z Węgier z całą familiją do nas przybył i tu się w Żywcu rozrodzil, panujac na Żywcu, Ślemieniu i Suchej. (…) " ... Matiasz król węgierski oburzyl się na Piotru Kamorowskiego herbu Korczak, pana dostatniego na Węgrzech, założywszy nań przyczynę, iż on królewicza polskiego z Nitry wyprowadził i do siebie przyjął i zachował, a w Polskę z Węgier doprowadził zemścić się na nim postanowił. Jakoż mu zamków siedm w Węgrzech zbudowanych, jednak Polsce i Śląskowi przyległych odebrał, to jest Iławę, Likawę, Hradek, Rozemberk, Żabiniec, Stary Hrad, święty Mikołaj w Liptowie tylko zawarłszy się Piotr Komorowski na Zamku orawskim, którego Matiasz król w ośm tysięcy złotych uspokoił w samym złocie. Skąd Piotr Komorowski do Polski z całą swą familiją się przeprowadził, gdzie pięknie był przyjęty i Żywiec mu miasteczko z szerokim państwem za życzliwość jego król Kazimierz Polski darował. "
Na Zamku Orawskim znów zapanowały rządy monarchów węgierskich, z których najmocniej zapisał się w jego historii ród Thurzonów. Zamek sukcesywnie był rozbudowywany i w XVII wieku składał się z trzech potężnych kompleksów: Zamku Górnego (najstarszego), Średniego (wzniesionego w XIV i XV wieku), oraz Dolnego (rozbudowanego za czasów Turzonów). Zachowana do dziś bryła to mieszanina wielu stylów architektonicznych. To co uderza przybysza to przyklejone w nienaturalny sposób do skał kamienne budynki - panuje tu specyficzny chaos wież, zabudowań, murów obronnych i usytuowanej w dolnej części świątyni. Aby z najniższego dziedzińca dostać się na najwyższą wieżę, należy wspiąć się korytarzami, w których wykuto i wykonano 880 schodów. Widok z górnych tarasów jest imponujący. Gdy staniemy na górnym balkoniku pod naszymi stopami ukaże się potężny zamek wraz z podzamczem, a dookoła przepiękna panorama pasm słowackich: Magury Orawskiej, Wielkiej Fatry i Tatr Zachodnich. Po wielowiekowych inwestycjach Zamek Orawski stał się jedną z najpotężniejszych budowli północnych rubieży Korony św. Stefana. Przełom XVI i XVII wieku to okres wzmożonej kolonizacji Orawy, która była wynikiem planowej akcji osadniczej Turzonów, oraz „spontanicznego uchodźctwa” z Państwa Żywieckiego. Fale ludności napływały z Żywiecczyzny na Orawę, uciekając przed despotycznymi rządami Mikołaja Komorowskiego. Był to okres, gdy Węgry stały się zależne od Habsburgów, którzy sukcesywnie powiększali swoje imperium rodowe. Tymczasem w zależności od zawirowań historii na zamku zmieniali się właściciele, którzy w XVIII wieku zajęci byli walkami o wpływy, oraz dzielnie uczestniczyli w narodowych powstaniach antyhabsburskich. Warownia na powrót trafiła w ręce Thurzonów (już jako zarządców, nie właścicieli), a w kolejnych latach administrowali ją mianowani urzędnicy państwowi. W 1800 roku ogromny pożar strawił drewnianą część zamku, większość XIX to okres naturalnego spadku na znaczeniu zamku. Na szczęście znalazł się człowiek, dla którego wartość Zamku Orawskiego stała się priorytetem działania. Był to jego zarządca Edmund Zichy, który skatalogował zbiory i w 1868 roku otworzył w jego wnętrzach pierwsze na terenach dzisiejszej Słowacji muzeum. Ciekawostką jest, że w okresie międzywojennym został wybrany jako plan do niemego filmu „Nosferatu symfonia grozy” przedstawiającego historię hrabiego Draculi. Gruntowna renowacja zamku miała miejsce dopiero po II wojnie światowej, częściowo przywrócono mu dawną świetność i działa w nim nieprzerwanie muzeum, w którym możemy obejrzeć zbiory historyczne, etnograficzne i przyrodnicze ukazujące bogatą historię i kulturę Orawy.
Autor: Robert Słonka
Bibliografia:
Aleksy Siemionow - "Ziemia Wadowicka", Wadowice 1984
Andrzej Komoniecki - "Chronografia" (źródło: lo-zywiec.pl)
M. Duda, M.Michniewska - "Orawa i Liptów - po słonecznej stronie Tatr", Bezdroża 2005
Źródło zdjęć archiwalnych: ruinyizamki.pl
Kopiowanie materiałów zabronione.
