Na Żywiecczyźnie pojawiło się nowe wydawnictwo Jana Gąsiorka i Marcina Pokusy pt. „Zwyczaje i obrzędy ludowe na Żywiecczyźnie”

Promocja książki odbędzie się 20 lipca 2013 roku o godzinie 11.00 w MCK w Żywcu.

 Ukazująca się  książka zawiera opisy zwyczajów i obrzędów całej historycznej Żywiecczyzny. Stanowi cenne źródło informacji dla folklorystów, muzyków, choreografów naukowców i każdego pasjonata żywieckiego folkloru

Książkę dofinansowano z e środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

RECENZJE

 „Zwyczaje i obrzędy ludowe na Żywiecczyźnie” to kilkuset stronicowe opracowanie przygotowane przez Jana Gąsiorka, znanego, i zasłużonego żywieckiego animatora kultury. Urodzony w czasie 2 wojny światowej w podżywieckiej wsi Gilowice, całe swoje dorosłe życie związał z ochroną, pielęgnowaniem i popularyzowaniem rodzimej kultury. Będąc świadkiem diametralnych przemian jakie miały miejsce na wsi w drugiej połowie XX wieku, od młodzieńczych lat starał się zachować świadectwa kultury, która go ukształtowała, rejestrując ją i utrwalając między innymi w programach zespołów folklorystycznych, które zakładał lub z którymi współpracował począwszy od lat 60 tych XX wieku aż do dzisiaj. Poszukując tematów do prezentacji scenicznych gromadził materiały etnograficzne prowadząc w miarę możliwości  i umiejętności amatorskie badania terenowe, wspierane jednak i ukierunkowane merytorycznie przez muzealników, folklorystów, etnografów i różnych badaczy kultury ludowej. Jako ceniony znawca folkloru i etnochoreograf zajmował się kulturą ludową Żywiecczyzny również pracując jako wieloletni instruktor ds. folkloru w Żywieckim Ośrodku Kultury, zaś do dzisiaj jako konsultant i juror w różnych przeglądach i festiwalach folklorystycznych.

            Zawarte w omawianym opracowaniu materiały dotyczące ludowych zwyczajów i obrzędów regionu żywieckiego pochodzą w większości z badań terenowych autora przeprowadzanych sukcesywnie w latach 1958 – 2002, ale tam gdzie uważał za stosowne czy celowe uzupełniał je informacjami publikowanymi, w tym historycznymi. Zebrane zwyczaje i obrzędy przedstawił   w czterech działach tematycznych, stanowiących równocześnie cztery rozdziały proponowanej publikacji, a mianowicie: zwyczaje i obrzędy doroczne, rodzinne, okolicznościowo – okazjonalne  i gospodarskie. W trakcie wieloletniej pracy nad książką równocześnie opracowywał niektóre zwyczaje na potrzeby prezentacji scenicznych. Dlatego też zamieszczone materiały mają dwojaki charakter. Te, które zostały wykorzystane na potrzeby zespołów folklorystycznych przedstawione są w postaci scenariuszy, pozostałe zachowały charakter zapisu bardziej dokumentalnego. Pod każdym opisem, w zależności od jego formy, autor podaje źródła pochodzenia zawartych informacji, wymieniając pojedynczo lub grupowo nazwiska informatorów oraz nazwy miejscowości. Szkoda jedynie, że nie we wszystkich przypadkach zostały zanotowane daty prowadzonych badań, ułatwiające analizę w kontekście chronologicznym. Dużym problemem okazał się zapis gwar używanych przez informatorów. Obok powszechnie występujących trudności z zapisywaniem tekstów gwarowych, autor dodatkowo borykał się z kłopotami dotyczącymi uchwycenia właściwej dla danego obszaru wymowy. Wielkim walorem opracowania jest uzupełnienie tekstów śpiewanych zapisem nutowym dokonanym przez muzyka Marcina Pokusę ze Ślemienia, głównie na podstawie nagrań przeprowadzonych przez autora. Rozpoczynający pracę wstęp zawiera informacje na temat badań oraz krótkie refleksje będące konsekwencją analizy zebranych wiadomości. Wieńczący opracowanie aneks składa się z zestawu różnych informacji etnograficznych dodatkowo odnotowanych przy okazji badań. Zakończenie całości stanowi wykaz informatorów oraz wykorzystanych w tekście publikacji.

            W dzisiejszych czasach globalnych przemian kulturowych, potrzeby określania tożsamości   i wiedzy na temat własnego pochodzenia wszystkie opracowania dotyczące rodzimej kultury, zaś zwłaszcza te, które mają charakter dokumentalny są bardzo ważne. Dlatego chociaż do prezentowanego przez autora materiału można by mieć uwagi odnośnie poprawności warsztatu badawczego, wątpliwości co do zapisu czy interpretacji zebranych materiałów, nie sposób nie docenić jego pełnej pasji i zaangażowania pracy uwieńczonej przygotowaniem publikacji. Nie sposób nie zauważyć, że przeprowadzonych przez niego badań nie da śię już powtórzyć, ponieważ wraz z informatorami odeszło do przeszłości wiele aspektów rodzimej kultury. Tym bardziej więc uznając ogrom pracy którą wykonał Jan Gąsiorek i współpracujące z nim osoby należy docenić przede wszystkim źródłowy charakter omawianej pozycji i możliwość jej wykorzystania do pracy naukowo – badawczej, edukacyjnej oraz na potrzeby ruchu folklorystycznego.

 Autor: Mgr Barbara Rosiek – etnograf, Muzeum Miejskie w Żywcu

   Opracowanie pt, „Zwyczaje i obrzędy ludowe na Żywiecczyźnie” autorstwa Jana Gąsiorka, jest kolejnym etapem jego zamysłu aby szczegółowo i dokładnie opisać dawną kulturę duchową      i materialną „Ziemi Żywieckiej”. Jego dwie książki poprzedzające opisywaną pracę, / o strojach ludowych i tańcach z pieśniami Żywiecczyzny/ niejako wprowadzają nas w „świat duchowo – obrzędowy” mieszkańców tego pięknego zakątka południowych kresów Rzeczypospolitej.

            Jan Gąsiorek jest badaczem – pasjonatem, już od wczesnej młodości zafascynowanym regionem gdzie się urodził i wychował.

            Największą wartością zebranego materiału w tym opracowaniu jest autentyzm przekazów ustnych i wielka różnorodność „informatorów”, z którymi przeprowadzał wywiady na terenie całej Żywiecczyzny. Byli to ludzie, w przeważającej większości, urodzeni na przełomie XIX i XX wieku, którzy uczyli się i przejmowali obrzędowość, zwyczaje, kulturę duchową tej „Ziemi” od swoich Dziadów i Ojców w sposób bezpośredni: w formie przekazów ustnych, śpiewów, melodii na żywo, najczęściej bez nut – „ze słuchu”. Nutowe zapisy melodii zawartych w tej książce zapisał bardzo zdolny współpracownik Jana Gąsiorka, współautor Marcin Pokusa, także urodzony na Żywiecczyźnie muzyk i folklorysta.

            Tak całościowe opracowanie zwyczajów i obrzędów dorocznych zdarza się tutaj po raz pierwszy. Autorzy dają solidny „fundament źródłowy” badaczom i miłośnikom kultury duchowej mieszkańcow Żywiecczyzny. Na takie opracowanie czekali od lat zarówno sami mieszkańcy Ziemi Żywieckiej jak i nauczyciele szkół podstawowych, gimnazjów i szkół średnich oraz pasjonaci folkloru tego regionu. Niniejsze opracowanie w sposób zasadniczy porządkuje i rozszerza wiedzę na temat roku obrzędowego na Ziemi Żywieckiej. Będzie to skarbnica wiedzy dla zespołów folklorystycznych, szkół, instytucji i środowisk kulturotwórczych, zainteresowanych utrwalaniem, rozwijaniem i propagowaniem kultury duchowej i obrzędowości lokalnej.

            Należy podkreślić jeszcze raz fakt, że opracowanie to jest wynikiem kilkudziesięcioletnich badań, wywiadów, przemyśleń, analiz doświadczonego choreografa o rzadkim współcześnie „zacięciu etnograficznym”. Pasja i „mrówcza praca”, wielkie znawstwo zagadnienia i kompetencja to cechy, którymi można krótko określić ten zbiór dawnych obrzędów i zwyczajów Ziemi Żywieckiej opracowany z wielką pieczołowitością przez Jana Gąsiorka i Marcina Pokusę.

            Praca ta jest swoistym podziękowaniem Autorów dla kilkuset „informatorów” i oznaką, że ich wiedza, zaangażowanie w opisy obrzędów i zwyczajów dorocznych nie poszła „na marne” i nie uległa zapomnieniu.

Autor: Mgr Jan Płonka – absolwent etnologii Uniwersytetu  Jagiellońskiego w Krakowie

            Książka „Zwyczaje i obrzędy ludowe na Żywiecczyźnie” Jana Gąsiorka jest pozycją, która ma na celu uratowanie od całkowitego zapomnienia wielu zwyczajów i obrzędów istniejących obecnie lub pamiętanych przez informatorów.

            Autor publikacji to ceniony folklorysta, zbieracz informacji o strojach, pieśniach tańcach  i zwyczajach mieszkańców regionu. Jako pracownik Żywieckiego Ośrodka Kultury działał w terenie gdzie spotykał wielu informatorów i zbierał materiały. Jest ekspertem w dziedzinie strojów  i tańców ludowych. Pracował również w wielu zespołach folklorystycznych jako instruktor choreograf zdobywając najwyższe nagrody. Miał kontakt z ludźmi pochodzącymi z różnych wsi i różnych środowisk. Urodził się i wychował w Gilowicach więc wiele zwyczajów i obrzędów znał z autopsji. Efektem jego pasji zbieracza są wydane skrypty i książki dokumentujące kulturę górali żywieckich.

            Stronę muzyczną książki opracował Marcin Pokusa absolwent Akademii Muzycznej  w Poznaniu, który od wielu lat zajmuje się muzyką górali żywieckich. Prowadził i prowadzi wiele kapel oraz uczy młodych muzyków w Beskidzkiej Szkole Folkloru w Suchej Beskidzkiej i Ognisku Twórczości Artystycznej w Milówce.

            W książce „Zwyczaje i obrzędy ludowe na Żywiecczyźnie” w czterech wielkich działach opisane są zwyczaje i obrzędy doroczne, rodzinne, okazjonalne i gospodarskie. Opisy obrzędów  i zwyczajów mają różne formy i rozmiary. Zawierają opisy strojów, fotografie oraz zapis nutowy pieśni.

            Materiał muzyczny został przedstawiony w jasnej czytelnej formie z oznaczeniami tempa  i zmianami metrum co umożliwia łatwe odczytanie. Sam materiał pieśniowy zawiera wiele powtórzeń i wariantów  tych samych utworów co wskazuje na wiele wspólnych cech muzyki regionu. W melodiach słychać wpływy krakowiaka oraz tańców śląskich. Jest to rzeczą naturalną. Zawarte w książce pieśni dają obraz tego co żyło na wsi w XX wieku i jest śpiewane i grane teraz.

            Opisy zwyczajów zawierają elementy dialogu czy monologu i są napisane gwarą górali żywieckich, która jest bardzo bogata i zróżnicowana. W dzisiejszych czasach jesteśmy świadkami umierania gwary jako języka potocznego na wsiach. Omawiana publikacja zawierająca również słowniczek wyrażeń gwarowych jest jedną z prób ratowania gwary żywieckiej.

            Książka „Zwyczaje i obrzędy ludowe na Żywiecczyźnie” ma wielkie walory poznawcze. Możemy czerpać tu wiadomości o zwyczajach i obrzędach, które już zaginęły lub na naszych oczach giną zastępowane elementami kultury masowej, podawanymi nam przez środki masowego przekazu. Możemy poznać zwyczaje jeszcze żywe, a wprowadzając je w życie czy wykorzystując w programach zespołów regionalnych przedłużyć im żywotność. Zachowamy tym samym swą odrębność kulturową i związek z tradycją własnego regionu.

            Omawiana pozycja będzie wielką pomocą dla instruktorów i twórców programów   w zespołach folklorystycznych. Mogą oni na podstawie opisanych zwyczajów stworzyć scenariusze programów lub wręcz wykorzystać w nich wybrane oracje czy dialogi. Od kilku lat biorę udział w pracach komisji oceniającej zespoły na Festiwalu Górali Polskich w Żywcu, jak również  w konsultacjach z kierownikami i instruktorami zespołów. Widać tam jak wielką trudność sprawia skonstruowanie dobrego scenariusza, znalezienie ciekawego tematu, odtworzenie strojów czy rekwizytów do programu. Myślę, że omawiana praca bardzo ułatwi instruktorom tworzenie programów i przyczyni się do poznania życia, charakteru i mentalności górali żywieckich przez młodzież.

            Od wielu lat pracuję jako nauczyciel szkoły podstawowej, gimnazjum, a również Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia w Żywcu gdzie uczę gry na ludowych instrumentach muzycznych. Również w pracy nauczyciela będzie bardzo przydatny materiał zawarty w książce. Zbiór pieśni nadaje się do wykorzystania w nauce gry na instrumentach, a również jako repertuar uzupełniający na przedmiocie muzyki w szkole podstawowej i gimnazjum. Książka powinna się znaleźć w każdej szkole Żywiecczyzny aby dzieci już w nauczaniu wczesnoszkolnym poznawały nasze rodzinne zwyczaje.

            „Zwyczaje i obrzędy ludowe na Żywiecczyźnie” to kopalnia wiedzy i należy sobie życzyć aby skorzystało z niej jak najwięcej ludzi.

Autor: Mgr Czesław Węglarz – muzyk folklorysta, absolwent Uniwersytetu Śląskiego, filia w Cieszynie