Historyków, badaczy regionu, czy po prostu pasjonatów Żywiecczyzny zmartwi fakt, że prawdopodobnie pod koniec 2015 roku przestanie istnieć żywiecki oddział Archiwum Państwowego w Katowicach. Wiąże się to z budową nowego budynku archiwalnego w Bielsku-Białej, który przechowywać będzie zasoby oddziałów: bielskiego, żywieckiego i oświęcimskiego. Inwestycja ta rozpoczęła się w 2008 roku, a we wrześniu zeszłego roku ruszyła budowa obiektu. Żywiecki oddział został powołany 15.07.1959 roku, jego organizatorem oraz pierwszym kierownikiem była Zofia Rączka.
Obecna kierownik, Bożena Husar potwierdza, że kwestia zamknięcia tej placówki staje się w Żywcu coraz głośniejsza. Archiwum ma duże grono użytkowników, którzy przyznają, że dostęp do niego będzie utrudniony. W mieście placówki kulturalne współpracują między sobą i czasami do archiwum wychodzi się nie tylko prywatnie, ale też służbowo. Ze zbiorów regularnie korzystają m.in. Towarzystwo Naukowe Żywieckie, Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, osoby piszące artykuły do wydawnictw historycznych czy też pracownicy Muzeum Miejskiego w Żywcu.
Do Bielska zostanie przeniesiony cały zasób archiwum, datowany od 1576 roku, zawierający wiele istotnych, reprezentujących wielką wartość historyczną dokumentów. Kierownik archiwum wymienia najciekawsze, do których zaliczają się: „Akta miasta Żywca” z lat 1766-1950; „Dyrekcji Dóbr Żywieckich w Żywcu” z lat 1758-1945; „Arcyksiążęcego Browaru w Żywcu” za lata 1881-1945; "Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Oddział Babiogórski w Żywcu" z lat 1905-1950; "Związku Strzeleckiego Zarząd i Komenda Powiatu Żywiec" za lata 1925-1937. Bardzo ciekawie prezentują się zbiory zawierające plany architektoniczne arcyksiążęcego architekta Karola Pieczki, który pracował dla Albrechta Habsburga. Od roku 1815 projektował na naszym terenie wiele budynków, takich jak: leśniczówki, budynki dla robotników, karczmy, kościoły, zajmował się renowacją zamku żywieckiego, budował od podstaw cały browar. Plany zachowały się w pięknych, kolorowych akwarelach. Do ważnych świadectw historycznych zalicza się oryginał rewindykowanej po II wojnie światowej z terenów Czechosłowacji „Kroniki czyli zestawienia faktów historycznych dotyczących okolic Oświęcimia i Żywca opracowanej w 1842 roku przez Franciszka Augustina – proboszcza miasta Żywca”, która została wydana w 2007 roku. Różnorodności archiwum dodaje „Zbiór ikonograficzny” kompletu pocztówek poświęconych legionom polskim oraz odezwa żywieckiego Komitetu Tarczy Legionów z 1916 roku, o udział w akcie ofiarności na rzecz wdów i sierot po poległych legionistach. Unikalnymi archiwaliami jest „Kopier-Buch” – korespondencja arcyksięcia Karola Stefana Habsburga, dotycząca spraw prywatnych, jak i gospodarczych. Pisywał on m.in. do Wojciecha Kossaka, Teodora Axentowicza czy Juliana Fałata.
Dorota Firlej z żywieckiego Towarzystwa Naukowego również zwraca uwagę na niewygody odbywania kwerendy do sąsiedniego miasta w celu każdorazowego skorzystania z żywieckich archiwów. Wielu innych pasjonatów historii i naszego regionu podziela owe zdanie. Nasuwa się pytanie o racjonalność tego typu posunięcia. Dla kontrapunktu w mieście Cieszyn w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego i przy wsparciu władz miejskich zrealizowano projekt „Ochrona i konserwacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego”, dzięki któremu archiwum tego powiatu nadal znajduje się w Cieszynie, w Książnicy Cieszyńskiej. Czy w Żywcu nie da się rozwiązać tego problemu w podobny sposób? Od niedawna pusty stoi Pałac Habsburgów, może w innych warunkach mógłby posłużyć częścią swej przestrzeni miejskim archiwaliom? Na to pytanie niestety nie uzyskamy odpowiedzi, jedyne co nam pozostaje, to korzystać jak najwięcej ze zbiorów, póki jeszcze znajdują się w Żywcu, gdyż za jakiś czas pozostanie nam jedynie podróż do Bielska.
Autor: Mariusz Waligóra
Wizualizacje: Materiały Archiwum Państwowego w Katowicach
