Wyzwanie związane z walką z koronawirusem i nadchodząca wiosna odciągają uwagę opinii publicznej od problemu smogu. Tymczasem on sam nie zniknie i jak bumerang powróci za kilka miesięcy razem z rozpoczęciem sezonu grzewczego. Szczególnie do miast i miasteczek – gdzie podobnie jak w Żywcu ponad 80% energii do ogrzewania pochodzi z węgla. W najnowszym raporcie Forum Energii pt. „Antysmogowa mapa drogowa dla Żywca. Czyste ciepło do 2030 roku.” wskazujemy jakie kroki należy podjąć, by pozbyć się smogu w perspektywie 2030 roku.

Pandemia koronawirusa minie, a smog zostanie. Rocznie mieszkańcy płacą za zanieczyszczenie powietrza co najmniej 137 mln zł – zdrowiem swoim i swoich dzieci. Z naszych analiz wynika, że czyste źródła ciepła wraz ze skuteczną termomodernizacją będą kosztowały ok. 400 mln zł. Oznacza to, że z perspektywy kosztów zdrowotnych,
inwestycja zwróci się w 3 lata. – mówi dr Joanna Maćkowiak-Pandera, prezes Forum Energii. Przykład Żywca – jak w soczewce pokazuje problem miast średniej wielkości. Wysokie koszty ciepła z systemu ciepłowniczego, brak strategii odchodzenia od węgla, nieskuteczna termomodernizacja. Polska musi mieć krajową strategię poprawy jakości powietrza i określić cele do realizacji – redukcji emisji CO2, likwidacji pyłów. Trzeba określić datę końcową używania węgla w gospodarstwach domowych. Potrzebujemy też ambitnych celów poprawy efektywności energetycznej. Obecne programy rządowe nie wspierają skutecznej efektywności energetycznej. Celem projektu, który zapoczątkowaliśmy w czerwcu 2019 roku jest zaplanowanie konkretnych działań, które pomogą Żywcowi poprawić jakość życia mieszkańców i pozyskać środki na modernizację ciepłownictwa. Mapa drogowa wskazuje priorytetowy katalog działań, ich koszty oraz określa kluczowych interesariuszy. Bardzo nas cieszy, że projekt dla Żywca pokazał, że dobra współpraca różnych instytucji jest możliwa. Współpracowaliśmy z władzami Miasta, Krajową Agencją Poszanowania Energii. Do projektu dołączył też NCBJ, który w ramach projektu Klast-ER wdrożył narzędzie Zefir. Otrzymaliśmy wsparcie z Europejskiej Inicjatywy Klimatycznej EUKI. Na różnych etapach projektu korzystaliśmy ze wsparcia wielu ekspertów. – podkreśla Andrzej Rubczyński z Forum Energii.  Dzięki współpracy wielu instytucji powstała kompleksowa diagnoza sytuacji w Żywcu, od której warto zacząć jakiekolwiek planowanie zmian. Policzyliśmy między innymi, że:
 Koszty zdrowotne smogu w Żywcu wynoszą obecnie aż 137 mln złotych rocznie, i można
je zredukować do poziomu maksymalnie 9 mln złotych.
 62 mln złotych rocznie płacą mieszkańcy Żywca za ogrzewanie, wydając aż połowę na
węgiel. Czyste źródła ciepła będą kosztować według naszych analiz nieco więcej (69 mln zł),
ale wyeliminuje to problem smogu z ogrzewania budynków i zredukuje koszty zdrowia.
 Suma wydatków inwestycyjnych na źródła ogrzewania i ocieplenie budynków, do 2030 roku
wyniesie 407 mln złotych. Można uznać, ze ten nakład zwróci się w nieco ponad 3 lata,
jeżeli mierzyć go zmniejszonym kosztem zdrowotnym.
 Obecnie aż 84% energii pierwotnej do ogrzewania żywieckich domów pochodzi z węgla.
Docelowo aż 33% zapotrzebowania na energię można pokryć ze źródeł neutralnych
środowiskowo dostępnych lokalnie.
 Mieszkańcy Żywca płacą aż 88 zł za GJ (jednostkę) ciepła z miejskiej sieci ciepłowniczej, czyli
prawie 2 razy więcej niż cena ciepła z alternatywnych źródeł, takich jak piec gazowy
i węglowy lub pompa ciepła połączona z instalacją fotowoltaiczną. Zmiana modelu
funkcjonowania PEC jest konieczna.
Jak zmienić tę sytuację?
Program wspierania czystego ciepła i walki ze smogiem dla polskich miast i wsi musi być częścią strategii
rządu na wychodzenie z kryzysu gospodarczego po koronawirusie. Te inwestycje będą przynosiły korzyści
polskiemu społeczeństwu przez kolejne kilkadziesiąt lat. Musimy pokazać w Brukseli, że mamy pomysł jak
w ramach Zielonego ładu chcemy poprawić jakość powietrza i zredukować emisje CO2 – podkreśla
dr Joanna Maćkowiak-Pandera, prezes Forum Energii.
Ważne jest też wdrożenie optymalnego kosztowo planu modernizacji miejskiego systemu ciepłowniczego
w Żywcu, który kwalifikuje się do grupy tzw. nieefektywnych systemów. Nie można odkładać decyzji na
później, gdyż trwanie w obecnym miksie technologicznym grozi dalszą podwyżką kosztu wytwarzania
ciepła. W pierwszym kroku, dobrym rozwiązaniem może być wybudowanie małych jednostek
kogeneracyjnych zasilanych gazem oraz kotłów na biomasę. Po osiągnięciu statusu efektywnego systemu
ciepłowniczego można się pokusić o dalsze modernizacje, budując na przykład instalacje solarne wsparte
akumulatorami ciepła – zauważa Andrzej Rubczyński, dyrektor ds. strategii ciepłownictwa w Forum
Energii.
Proponowana mapa drogowa to dziesięć uniwersalnych kroków, które każde miasto w Polsce
powinno stosować do pokonania smogu.
1. Dobra diagnoza - stanu budynków, identyfikacja wszystkich źródeł ciepła, rozpoznanie
własnych zasobów.
2. Określenie celów oraz planu, w tym uwzględnienie kwestii CO2, co pozwoli wykorzystać je
do pozyskiwania środków w ramach nowej perspektywy finansowej UE.
3. Uwzględnienie celów krótko- i długoterminowych w planach i strategiach miejskich
i uzupełnienie ich o skuteczne narzędzia realizacji.
4. Prowadzenie otwartego dialogu z lokalną społecznością - edukacja, komunikacja planów
i decyzji. 
5. Wzmocnienie kadrowe w kluczowych instytucjach odpowiadających za niskoemisyjną
transformację.
6. Powołanie punktu doradztwa technicznego, prawnego i finansowego dla mieszkańców.
7. Zapewnienie wsparcia osobom najuboższym – dedykowane wsparcie bezpośrednie
i mechanizmy podatkowe.
8. Aktywne pozyskiwanie środków – NFOŚIGW, środki UE oraz opracowanie bezpośrednich
sposobów wsparcia oraz mechanizmów podatkowych.
9. Wdrożenie nowych modeli biznesowych jako stymulacja rozwiązań rynkowych.
10. Prowadzenie monitoringu i wydawanie np. rocznych sprawozdań – ścisłe przestrzegania
reguł i harmonogramów.
Inicjatywa „Antysmogowa mapa drogowa dla Żywca” jest realizowana w ramach projektu „Międzynarodowe Forum Współpracy - Czyste ciepło" i finansowana przez Europejską Inicjatywę na rzecz Ochrony Klimatu – EUKI.

Zdjęcie: Darek Lach